Bewegen en sport in het voortgezet onderwijs

Uit onderzoek blijkt telkens weer dat leerlingen te weinig bewegen. Een gezonde geest leeft in een gezond lichaam. Werken aan bewegen en sport in het onderwijs loont!

Op deze pagina lees je hoe je bewegen en sport op een blijvende manier kunt implementeren en hoe je een themacertificaat kunt behalen, zodat jouw school zich een Gezonde School mag noemen.

Waarom werken aan bewegen en sport?

Bewegen en sporten verbetert de gezondheid, motoriek en welbevinden van leerlingen en draagt bij aan hun sociaal-emotionele en cognitieve ontwikkeling.
Leerlingen zitten gemiddeld 9,7 uur per dag! Slechts 33% van de 12 t/m 17-jarigen haalt de beweegrichtlijnen.
Meer bewegen op school verbetert de aandacht en schoolprestaties van leerlingen.
Voldoende bewegen en een goede motorische vaardigheid zorgen dat jongeren nu, maar ook op latere leeftijd, lichamelijk actiever en fitter zijn en dus een actieve en gezondere leefstijl hebben.
Door leerlingen bewust te maken van hun eigen mogelijkheden en voorkeuren op het gebied van bewegen en sport, is de kans groter dat ze de rest van hun leven met plezier zullen blijven bewegen.
Fitte leerlingen lopen minder risico op overgewicht. Leerlingen met een gezond gewicht zitten lekkerder in hun vel en verzuimen minder dan leerlingen met overgewicht.
Samen sporten en bewegen, matig intensieve fysieke activiteit en het ervaren van succes hebben een sterk positief verband met mentaal welbevinden.
Daarnaast draagt het bij aan de ontwikkeling van sociaal-emotionele vaardigheden, zoals samenwerken, omgaan met tegenslagen en weerbaarheid.
Bovendien heeft bewegen een positief effect op belangrijke hersenactiviteiten die je gebruikt bij het leren.
Sportieve activiteiten vergroten de betrokkenheid van leerlingen bij de school (Collard et al., 2014).

Voor je begint...

Wat doet jouw school allemaal al?

Heb je de beginsituatie goed in kaart? Denk aan jullie ambitie, vertrekpunt en kansen. Met de themascan kun je afvinken wat je al op orde hebt.

Beginsituatie Themascan

Heb je een Gezonde School-coördinator?

Wil je met succes aan de slag, stel dan een coördinator aan: een enthousiaste medewerker die ambassadeur is voor een gezonde leefstijl.

Gezonde School-coördinator

Werk met een gedegen stappenplan

Met het stappenplan van de Gezonde School-aanpak bereik je blijvend resultaat. Je kunt je resultaten gemakkelijker behouden.

Zo maak je een plan

Hoe zorg je voor draagvlak?

Draagvlak is een voorwaarde voor succes. Het betekent dat jouw plan ook het plan van alle betrokkenen wordt.

Zo creëer je draagvlak

Aan de slag met bewegen en sport

De Gezonde School-aanpak zorgt voor een blijvend resultaat. Werk aan bewegen en sport op jouw school aan de hand van de vier pijlers: educatie, schoolomgeving, signalering en beleid.

✔ Educatie

Zorg dat bewegen en sport structureel aan bod komt in de lessen en activiteiten. De lessen lichamelijke opvoeding zorgen ervoor dat de motorische vaardigheden vergroten en leerlingen plezier in bewegen ontwikkelen. Besteed ook buiten het vak lichamelijke opvoeding aandacht aan voldoende bewegen. En biedt bij- of nascholing aan docenten aan.

Lessen en activiteiten
- Om een actieve leefstijl te stimuleren, is het belangrijk om ook buiten het vak lichamelijke opvoeding aandacht aan voldoende bewegen te besteden. Laat onderwijsactiviteiten rond bewegen en sport daarom elk leerjaar aan bod komen. Dat kan bijvoorbeeld zo:
- Werk met een vakwerkplan voor lichamelijke opvoeding. Neem hierin op wat het beweeg- en sportaanbod van de school omvat, hoe dit wordt ingericht en waarom hiervoor is gekozen. Volg hierbij de beleidslijn.
- Stimuleer bewegen op het schoolplein of zet beweging in tijdens de andere lessen. Wissel bijvoorbeeld cognitieve activiteiten af met korte beweegmomenten (bijvoorbeeld even dansen). Dit vergroot de aandacht en concentratie.
- Organiseer jaarlijks een sportdag voor alle leerlingen en zorg dat deze voor alle leerlingen aantrekkelijk is.
- Doe ook mee aan andere sportieve activiteiten of themaweken. Denk aan toernooien tegen andere scholen, sponsorlopen, sportkampen of de Nationale Sportweek.
- Zet een erkende Gezonde School-activiteit in. Zo kun je leerlingen op school laten kennismaken met een sport. Of kun je ze het effect van gezond bewegen, eten en drinken laten ervaren. Op deze manier worden leerlingen zich bewust van hun leefstijl.
Vmbo-leerlingen
- Gemiddeld sporten jongeren op het vmbo Voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs (vmbo) (Voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs (vmbo)) 10 procent minder dan op het vwo Voorbereidend wetenschappelijk onderwijs (Voorbereidend wetenschappelijk onderwijs).
- Vmbo jongeren zitten gemiddeld 10,1 uur per dag. Meisjes zitten vaak nog meer dan jongens. Ook het gebruik van sociale media en de tijd besteed aan gamen valt op.
- Dé jongere in het vmbo bestaat overigens niet. Dit betekent dat er voldoende keuze geboden moet worden om deel te kunnen nemen. Zowel in soort sport als in moment, voorwaarden en context.
- Voor meisjes is de sociale component van bewegen belangrijk en vinden zij het soms niet prettig om met jongens samen te bewegen en sporten.
- Bovendien is het goed om rekening te houden met de financiële mogelijkheden en de etnische achtergrond van de verschillende leerlingen bij het organiseren van sport- en beweegactiviteiten.
Bij- of nascholing
- Bied docenten de mogelijkheid tot bij- of nascholing. Dit kan bijvoorbeeld met het scholingsaanbod van de KVLO.

Tips

Breng in kaart wat jouw school al doet op het gebied van een gezonde leefstijl met de Gezonde School-Matrix.
Alleen jij bepaalt wie je bent is een Gezonde School-activiteit gericht op positieve gedragsverandering. Door sport wordt overlastgevend en deliquent gedrag bij jongeren voorkomen en verminderd.
Skills4life: leerlingen met overgewicht werken met dit programma aan het verbeteren van hun leefstijl.
Met Schooljudo verbeteren leerlingen in het praktijkonderwijs hun motorische en sociale vaardigheden. Door te judo'en komen ook vaardigheden als samenwerken en discipline aan bod.
Lees voor meer informatie het e-book en de infographic ‘Naar meer sportparticipatie van de jongeren in het vmbo’ van Kenniscentrum Sport & Bewegen.

✔ Schoolomgeving

Maak van school een beweegvriendelijke omgeving. Als de school en omgeving uitnodigen tot bewegen, zullen leerlingen dat ook eerder gaan doen. Betrek leerlingen, ouders, verzorgers en medewerkers. Werk samen met relevante samenwerkingspartijen in je omgeving.

Schoolomgeving
- Denk aan een inrichting die aansluit bij de belevingswereld van leerlingen. Zoals een Gezond Schoolplein of een beweegplein met pannaveld, basketbalveld of fitnesstoestellen in plaats van hang- en zitplekken buiten.
- Ook in het schoolgebouw kan het een en ander worden aangepast om meer uit te nodigen. Stel bijvoorbeeld een fitnessruimte of gymzaal beschikbaar tijdens pauzes en tussenuren. Of zet statafels in de kantine of deskbikes in de klas.
- Denk ook aan voldoende fietsenrekken en veilige fiets- en wandelpaden rond de school. Als dat op orde is, wordt het voor leerlingen die dichtbij wonen aantrekkelijker om de fiets te pakken in plaats van de scooter, auto of bus.
- Geef als medewerker het goede voorbeeld.
Betrekken en informeren
- Betrek leerlingen, ouders, verzorgers en medewerkers. Bewegen en sport krijgen meer aandacht als iedereen zich erbij betrokken voelt.
- Ouders en verzorgers hebben veel invloed op het beweeggedrag van hun kind. Zo zullen leerlingen uit een sportief gezin zich eerder aansluiten bij een sportvereniging.
- Houd ouders en verzorgers daarom op de hoogte van sportactiviteiten. Ouders kunnen ook een belangrijke rol spelen bij het stimuleren van fietsen of lopen van en naar school.
Samenwerken
- Laat leerlingen ook buiten de lessen kennismaken met verschillende sporten in de buurt. Zo ontdekken ze waar hun interesse ligt en wat bij ze past.
- Probeer leerlingen ten minste één keer per maand de mogelijkheid te bieden op iets extra’s. Dit kan bijvoorbeeld in samenwerking met een wijk- of sportvereniging die een aantal kennismakingslessen verzorgt of de gemeente. De buurtsportcoach of combinatiefunctionaris kan hierbij helpen.
- Denk ook aan het inschakelen van sportservicebureaus, stagiairs mbo middelbaar beroepsonderwijs (middelbaar beroepsonderwijs)/ALO en commerciële sportaanbieders.
Zonbescherming
- Besteed aandacht aan zonbescherming van leerlingen bij het buiten bewegen en sporten om zonverbranding te voorkomen. Lees meer over zonkracht en uv (RIVM.nl).

Tips

Hoe krijg je pubers in beweging? Patrick Noordink van Het Assink zette stap voor stap een cultuurverandering in gang. Lees het inspiratieverhaal.
Van fietsen in het klaslokaal tot lekker buiten uitrazen tussen de lessen: bij Kiem Montessori kunnen leerlingen overal bewegen. Lees het inspiratieverhaal.

✔ Signaleren

Zorg dat je in de gaten houdt hoe het gaat met het bewegen en sporten van de leerlingen met een leerlingvolgsysteem of meetsysteem. Doe regelmatig onderzoek. Leg afspraken vast in een zorgprotocol. En help leerlingen en ouders met vragen over bewegen en sport.

Meetsysteem
- Weet je van alle leerlingen of zij voldoende bewegen en of zij motorisch vaardig genoeg zijn?
- Ontstaan er problemen of zorgen rond bewegen, zoals inactiviteit of beweegachterstanden? Of zijn ze er misschien al? Daar kom je achter door onderzoek te doen middels een leerlingvolgsysteem of meetsysteem.
- Herhaal dit onderzoek regelmatig. Je kunt ook checken of leerlingen voldoen aan de beweegrichtlijnen.
- Zo’n leerlingvolgsysteem of meetsysteem ziet er als volgt uit:
- Op Lerenbewegenenmeten.nl vind je een overzicht van beschikbare systemen en testen. Wel is het belangrijk voor scholen om het verschil tussen volgen en meten te begrijpen.
- Een meetsysteem is er om te kunnen benchmarken en geeft inzicht in waar de kinderen op dat moment staan op een groter vlak.
- Een leerlingvolgsysteem is meer gericht op de ontwikkeling van leerlingen, omdat zo’n systeem werkt volgens de leerlijnen. Je volgt en ondersteunt hiermee het (leer)proces op individueel niveau.
Informeren
- Zorg dat leerlingen, ouders en verzorgers weten bij wie ze terechtkunnen voor vragen of hulp rond bewegen en sport. Bijvoorbeeld een docent lichamelijke opvoeding, mentor of zorgcoördinator.
- Dit verkleint de kans dat problemen blijven liggen of zelfs erger worden.
- Informeer leerlingen, ouders en verzorgers bijvoorbeeld via een nieuwsbrief, de schoolgids, mentorles, lessen lichamelijke opvoeding, ouderbijeenkomsten, de docent, directeur of interne begeleider.
Signaleren
- Weet je welke leerlingen extra aandacht nodig hebben op het gebied van bewegen en sport? Denk aan leerlingen die motorisch zwak of inactief zijn. En aan zeer talentvolle leerlingen; ook zij hebben aandacht nodig.
- Zorg voor heldere afspraken en werkwijzen om tot oplossingen te komen. Wat gebeurt er als een opvallende ontwikkeling rond bewegen en sport wordt gesignaleerd? Wie pakt de zorg op? Hoe en wanneer wordt een leerling verwezen en naar wie? Denk hierbij aan de rol van het zorgteam.
- Leg de afspraken vast in een zorgprotocol en zorg ervoor dat alle schoolmedewerkers het protocol kennen.
- Bespreek signalen rondom bewegen en sport met het zorgteam van de school.
Extra ondersteuning
- Signaleer je achterstanden op het gebied van bewegen en sport? Leerlingen met overgewicht? Of leerlingen die kampen met andere problemen, zoals verlegenheid, motorische achterstand of gedragsproblemen? Dan kan een passend traject hulp bieden. Denk bijvoorbeeld aan MRT (Motorische Remedial Teaching) of steunlessen bewegingsonderwijs.
- Werk samen met de gemeente en zorginstanties (zoals ouder-kindcentra, een huisarts of fysiotherapeut) en informeer naar de lokale mogelijkheden.
- Een andere drempel kan financieel zijn. Veel gezinnen hebben te weinig geld om hun kind aan te melden bij een sportvereniging. Er kan dan financiële ondersteuning worden aangevraagd bij het Jeugdfonds Sport & Cultuur.

Tips

Beschrijf hoe jouw school vroegtijdig en regelmatig gezondheidsproblemen of risicofactoren bij studenten monitort in de Gezonde School-matrix.
Het Calandlyceum in Amsterdam-West besteedt veel aandacht aan bewegen, sport en gezonde voeding. Wesley Weeber vertelt wat het werken aan gezonde leefstijl oplevert. Lees het inspiratieverhaal.

✔ Beleid

Stel een beweeg- en sportbeleid op. Hierin staat wat de school doet om beweging en deelname aan sport te stimuleren. Informeer leerlingen, medewerkers, ouders en verzorgers regelmatig. En borg taken en verantwoordelijkheden.

Beleid
- Stel een beweeg- en sportbeleid op. Het start bij het gevoel dat werken aan bewegen en sport goed is voor kinderen. Daarna kan een beweegvisie voor de school geformuleerd worden.
- Houd hierbij ook rekening met de beleidslijn vanuit het Ministerie voor Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.
- Licht in het beleid toe wat de school naast de lessen lichamelijke opvoeding nog meer doet om een actieve leefstijl te stimuleren.
- Natuurlijk kunnen sportklassen en keuzevakken als BSM of LO2 er ook in vermeld worden.
Betrekken en informeren
- Betrek leerlingen en medewerkers bij het opstellen en uitvoeren van het beweeg- en sportbeleid. Op die manier voelen meer mensen zich verantwoordelijk voor het slagen ervan.
- Informeer leerlingen, ouders en verzorgers en medewerkers jaarlijks over het beweeg- en sportbeleid. Neem het onderwerp bijvoorbeeld op in het schoolbeleid, de schoolgids, een projectplan of een schoolwerkplan.
- Meld veranderingen in het beleid, bijvoorbeeld na evaluatie, via een nieuwsbericht op de website of een nieuwsbrief.
Borgen
- Borg taken en verantwoordelijkheden. Maak één medewerker verantwoordelijk voor het beweeg- en sportbeleid en stel een beweegteam samen.
- Vergeet niet om mensen hier uren voor te geven.
- De samenstelling van het beweegteam kan divers zijn. Denk aan docenten, ouders, verzorgers, leerlingen, sportservicebureaus, een MRT’er of combinatiefunctionaris.
- De Gezonde School coördinator of docent Lichamelijke Opvoeding kan bij het verdelen van taken en verantwoordelijkheden denken aan:
  - Voorlichten over bewegen en sport.
  - Bepalen van het totale aanbod aan bewegen en sport.
  - Betrekken van leerlingen, ouders, verzorgers en medewerkers.
  - Signaleren van opvallende ontwikkelingen rond bewegen en sport.
  - Uitvoeren en handhaven van het beweeg- en sportbeleid, inclusief afstemming en communicatie met leerlingen, ouders, verzorgers en medewerkers.
  - Evalueren van het beleid, bijvoorbeeld jaarlijks.

Tips

“Gezonde School is een project van iedereen en niet alleen van de werkgroep. Wij betrekken in principe iedereen bij de projecten die wij inplannen”, aldus Corrie Akkerman. Lees het inspiratieverhaal van het Dollard College.
Hebben jullie zonbescherming ook opgenomen in jullie beleid voor buiten bewegen en sporten? Lees meer over zonkracht en uv (RIVM.nl).

Inspiratie

Afkijken mag!

Leer van andere scholen die de Gezonde School-aanpak voor bewegen en sport toepassen.

Lees de praktijkverhalen

Meer inspiratie

De Koninklijke Vereniging voor Lichamelijke Opvoeding (KVLO).
Artikel Het Calandlyceum in Amsterdam: de sportiefste school van Nederland in 2021 op Allesoversport.nl.
Artikel Meer sport en bewegen in het vmbo? op kennisbanksportenbewegen.nl
Artikel Onderzoek: gaan jongeren beter leren door bewegen? op Allesoversport.nl.
Bewegen in en rondom school: betrouwbare en actuele kennis van Kenniscentrum Sport & Bewegen.
Allesoversport.nl: betrouwbare, actuele kennis en informatie over sport en bewegen.
Kennisbank Sport en Bewegen.
E-book en infographic ‘Sportparticipatie van jongeren in het vmbo’.
Database sport- en beweeginterventies van Kenniscentrum Sport & Bewegen.

Uitvoering van het plan

Hoe zorg je voor een succesvolle implementatie van je plan? Bekijk onze tips.

Uitvoering

Terugblikken en vooruitkijken

Evalueren, successen vieren, de aandacht vasthouden en vooruitkijken. Bekijk onze tips.

Terugblikken en vooruitkijken

Financiële en praktische ondersteuning

Met een stimuleringsregeling kun je praktische en financiële ondersteuning krijgen. Met het ondersteuningsaanbod bijvoorbeeld ontvangt jouw school advies en ondersteuning van de Gezonde School-adviseur en kan jouw school een geldbedrag inzetten voor onder andere de Gezonde School-coördinator, erkende Gezonde School-activiteiten of de aanvraag van een themacertificaat. Ook zijn er stimuleringsregelingen voor specifieke thema's.

Gezonde School-adviseurs van de GGD Gemeentelijke gezondheidsdienst (Gemeentelijke gezondheidsdienst) komen op veel scholen die werken met de Gezonde School-aanpak. De Gezonde School-adviseur kan ook jouw school begeleiden en adviseren. Doe het niet alleen! Neem contact op met de Gezonde School-adviseur in jouw regio.

Bekijk alle stimuleringsregelingen Vind een Gezonde School-adviseur in jouw regio

Themacertificaat Bewegen en sport

Wil je laten zien dat jouw school op een goede manier werkt aan bewegen en sport? Vraag dan het themacertificaat Bewegen en sport aan.

Bekijk alle criteria Vraag het themacertificaat aan

Heeft jouw school minimaal één themacertificaat behaald? Dan mag jouw school zich Gezonde School noemen. Lees meer over het vignet Gezonde School en het aanvraagproces.

En dan...

Heb je bewegen en sport met succes geïmplementeerd? Gefeliciteerd! Nu is het belangrijk om het thema onder de aandacht te houden en te verstevigen.

Je kunt verdiepen binnen je thema('s). Je kunt ook verbreden naar en verbinden met andere thema's.

De gouden stap

Deze pagina is tot stand gekomen in samenwerking met de KVLO Koninklijke Vereniging van Leraren Lichamelijke Opvoeding (KVLO) URL: https://www.kvlo.nl/ (Koninklijke Vereniging van Leraren Lichamelijke Opvoeding (KVLO) URL: https://www.kvlo.nl/) en het Kenniscentrum Sport & Bewegen.

Werken aan bewegen en sport

Waarom werken aan bewegen en sport?

Waarom werken aan bewegen en sport?

Voor je begint...

Wat doet jouw school allemaal al?

Heb je een Gezonde School-coördinator?

Werk met een gedegen stappenplan

Hoe zorg je voor draagvlak?

Aan de slag met bewegen en sport

✔ Educatie

✔ Schoolomgeving

✔ Signaleren

✔ Beleid

Inspiratie

Afkijken mag!

Afkijken mag!

Meer inspiratie

Uitvoering van het plan

Uitvoering van het plan

Terugblikken en vooruitkijken

Terugblikken en vooruitkijken

Financiële en praktische ondersteuning

Themacertificaat Bewegen en sport

En dan...

Deel deze pagina