Bewegen en sport in het gespecialiseerd onderwijs

Bewegen en sporten is niet voor alle leerlingen in het gespecialiseerd onderwijs vanzelfsprekend, maar wel heel waardevol. Hoe zorg je dat leerlingen op school voldoende bewegen?

Op deze pagina lees je hoe je bewegen en sport op een blijvende manier kunt implementeren. Ook lees je hoe je een themacertificaat kunt behalen, zodat jouw school zich Gezonde School mag noemen.

Waarom werken aan bewegen en sport?

Kinderen die op jonge leeftijd voldoende en gevarieerd bewegen in een uitdagende en gevarieerde omgeving, hebben gemiddeld betere motorische vaardigheden dan kinderen die minder bewegen en minder gevarieerd bewegen. Goed ontwikkelde motorische vaardigheden zijn belangrijk voor het ontwikkelen en behouden van een actieve leefstijl.
Leerlingen ontdekken wat hun mogelijkheden zijn en leren hun beperkingen accepteren. Ook helpt het ze bij het ontwikkelen van een zelfbeeld en lichaamsidee. Tegelijkertijd leren ze omgaan met onzekerheid en angst en worden ze zelfredzamer.
Ze ontwikkelen plezier in bewegen, doordat ze vaardiger erin worden en succeservaringen opdoen. En wie op jonge leeftijd plezier ervaart in sporten en bewegen, ontwikkelt dikwijls een actieve leefstijl op latere leeftijd.
Als leerlingen beter en makkelijker bewegen merken ze dat ze kunnen meedoen met anderen. Hierdoor verruimen ze hun belevingswereld en krijgen ze meer zelfvertrouwen.
Het helpt leerlingen ook om met anderen te leren omgaan.
Bij bewegingsonderwijs zijn leerlijnen gekozen die een rechtstreekse relatie hebben met allerlei activiteiten uit de bewegingscultuur. Voor ieder cluster is er een karakteristiek beschreven en voor alle clusters gelden er ook kerndoelen op het gebied van bewegingsonderwijs.

Voor je begint...

Wat doet jouw school allemaal al?

Heb je de beginsituatie goed in kaart? Denk aan jullie ambitie, vertrekpunt en kansen. Met de themascan kun je afvinken wat je al op orde hebt.

Beginsituatie Themascan

Heb je een Gezonde School-coördinator?

Wil je met succes aan de slag, stel dan een coördinator aan: een enthousiaste medewerker die ambassadeur is voor een gezonde leefstijl.

Gezonde School-coördinator

Werk met een gedegen stappenplan

Met het stappenplan van de Gezonde School-aanpak bereik je blijvend resultaat. Je kunt je resultaten gemakkelijker behouden.

Zo maak je een plan

Hoe zorg je voor draagvlak?

Draagvlak is een voorwaarde voor succes. Het betekent dat jouw plan ook het plan van alle betrokkenen wordt.

Zo creëer je draagvlak

Aan de slag met bewegen en sport

De Gezonde School-aanpak zorgt voor een blijvend resultaat. Werk aan bewegen en sport op jouw school aan de hand van de vier pijlers: educatie, schoolomgeving, signalering en beleid.

✔ Educatie

Geef onderwijsactiviteiten rond bewegen en sport in elk leerjaar speciale aandacht. Zorg voor voldoende lessen bewegingsonderwijs. Denk aan een extra aanbod aan sport- en beweegmomenten. Betrek ouders en verzorgers bij het stimuleren van bewegen en sport. En biedt bij- of nascholing aan docenten aan.

Lessen en activiteiten
- Geef onderwijsactiviteiten rond bewegen en sport in elk leerjaar speciale aandacht. Dat kan bijvoorbeeld zo:
- Zorg voor voldoende lessen bewegingsonderwijs op het rooster van alle leerlingen, verzorgd door een vakleerkracht of bevoegde (bekwame) groepsleerkracht.
- Laat de wensen van leerlingen centraal staan bij het kiezen van beweeg- en sportactiviteiten en zorg voor maatwerk.
- Werk met een doorlopende leerlijn. Dat kan met een methode en/of een vakwerkplan voor het bewegingsonderwijs.
- Denk ook aan een extra aanbod aan sport- en beweegmomenten, zoals vrij bewegen in het zwembad, wandelen en ontspannend bewegen in een snoezelruimte.
- Organiseer jaarlijks een sportdag voor alle leerlingen.
- Doe ook mee aan andere sportieve activiteiten of themaweken, zoals toernooien tegen andere scholen, sponsorlopen, de avondvierdaagse of de Nationale Sportweek.
- Bepaal of en in welke groepen zwemles wordt opgenomen in het programma en maak gebruik van schoolzwemmen of andere programma’s.
- Zet een erkende Gezonde School-activiteit in. Zo kun je extra focus leggen op de fysieke ontwikkeling of leerlingen laten ontdekken welke passende sport- en beweegmogelijkheden er zijn na schooltijd.
- Kijk eerst of de Gezonde School-activiteiten voor het gespecialiseerd onderwijs passen bij jouw leerlingen. Sluiten deze Gezonde School-activiteiten niet aan bij jouw vraag? Kijk dan bij Gezonde School-activiteiten voor het po of vo en pas deze aan. Zet bijvoorbeeld onderdelen van lespakketten in.
Dynamische schooldag
- Werk aan een dynamische schooldag. Door meer bewegen toe te voegen aan de schooldag functioneert het brein van de kinderen beter, voelen zij zich fitter en hebben zij meer plezier op school. Lees meer over het implementeren van een (meer) dynamische schooldag en de bouwstenen ervan.
Betrekken en informeren
- Betrek ouders en verzorgers bij het stimuleren van bewegen en sport, zij hebben veel invloed op het beweeggedrag van hun kind.
- Laat ze bijvoorbeeld ervaren wat deelname aan de binnenschoolse beweegactiviteiten met hun kind doet en welke mogelijkheden er zijn voor een vervolg. Of zorg dat ouders en verzorgers hun kind aanmoedigen bij een sportactiviteit op school.
Bij-/nascholing
- Bied docenten de mogelijkheid tot bij- of nascholing. Dit kan bijvoorbeeld met het scholingsaanbod van de KVLO. Denk ook aan scholing voor bijvoorbeeld het aanbieden van bewegend leren of het begeleiden van buiten spelen.

Tips

Gezonde school-activiteit Sport Heroes stimuleert leerlingen met een beperking om minimaal twee keer per week te sporten of bewegen. Deze activiteit is gericht op leerlingen van 6 tot 17 jaar.
Met Schooljudo.nl verbeteren leerlingen hun sociale en motorische vaardigheden. Ze leren stoeien én samenwerken. Zo worden ze weerbaarder en ervaren ze plezier in bewegen en sport.
SBO De Kans in Amsterdam Nieuw-West bracht meer beweging in de dag met de introductie van de Dynamische Schooldag. Lees het inspiratieverhaal.

✔ Schoolomgeving

Maak van school een beweegvriendelijke omgeving. Als de school en omgeving uitnodigen tot bewegen, zullen leerlingen dat ook eerder gaan doen. Zorg voor maatwerk. Betrek leerlingen, ouders, verzorgers en medewerkers. Werk samen met relevante samenwerkingspartijen in je omgeving. Probeer leerlingen ten minste één keer per maand de mogelijkheid te bieden op iets extra’s.

Schoolomgeving
- Denk aan een beweegvriendelijk schoolplein met speeltoestellen zoals rolstoelschommels, voetbaldoelen, prikkelarme belijningen en groene speelplekken.
- Ook in het schoolgebouw is meer stimulans mogelijk, bijvoorbeeld door een hinkelblok in het gangpad of deskbikes in de klas.
Maatwerk
- Zorg voor maatwerk. Bijvoorbeeld prikkelarme gymzalen voor leerlingen in cluster 4 en een zwembad voor leerlingen in cluster 3.
- Denk aan geschikt materiaal, zodat leerlingen in cluster 2 bijvoorbeeld een spel ermee kunnen bedenken. Zo werken ze ook aan hun communicatieve vaardigheden. Of geef leerlingen in cluster 1 een bal met een belletje erin.
Betrekken en informeren
- Betrek leerlingen, ouders, verzorgers en medewerkers. Bewegen en sport krijgen meer aandacht als iedereen zich erbij betrokken voelt.
- Leerlingen kunnen bijvoorbeeld meedenken over de inrichting van het schoolplein en helpen bij het beheren van sport- en spelmateriaal.
- Stimuleer ouders en verzorgers die dichtbij genoeg wonen om hun kind lopend of met de fiets naar school te brengen en op te halen.
- Denk ook aan sport- en beweegactiviteiten voor medewerkers en geef zo het goede voorbeeld. Stimuleer het gebruik van de fiets om naar school te komen.
Samenwerken
- Laat leerlingen in de veilige omgeving van school kennismaken met verschillende sporten, activiteiten en aanbieders. Zo ontdekken ze waar hun interesse ligt en wat bij ze past.
- Kijk daarbij naar de diverse behoeftes van verschillende groepen kinderen. Als de vertrouwde gezichten van de binnenschoolse activiteiten ook het aanbod na schooltijd verzorgen, is de stap sneller gezet naar een sportvereniging.
- Werk hiervoor samen met een sportvereniging uit de buurt waar je leerlingen goed terechtkunnen. De buurtsportcoach, combinatiefunctionaris of gemeente kan hierbij helpen.
- Je kunt ook sportservicebureaus, stagiairs mbo middelbaar beroepsonderwijs (middelbaar beroepsonderwijs)/ALO of commerciële sportaanbieders inschakelen.
- Veel gezinnen binnen het speciaal onderwijs hebben te weinig geld om hun kind aan te melden bij een sportvereniging. Er kan dan financiële ondersteuning worden aangevraagd bij het Jeugdfonds Sport & Cultuur.
Zonbescherming
- Besteed aandacht aan zonbescherming van leerlingen bij het buiten bewegen en sporten om zonverbranding te voorkomen. Lees meer over zonkracht en uv (RIVM.nl).

Tips

Met Gezonde School-activiteit PLAYgrounds maak je een plan op maat voor het schoolplein. Lees meer over PLAYgrounds in het overzicht van Gezonde School-activiteiten.
Kijk eens op Unieksporten.nl voor sportverenigingen die geschikt kunnen zijn voor jouw leerlingen.
Ook na schooltijd worden het schoolplein en andere ruimtes van SBO De Kans in Amsterdam Nieuw-West nog goed gebruikt: er zijn allerlei naschoolse activiteiten. Daarvoor wordt onder andere samengewerkt met de sportmakelaar van Gemeente Amsterdam. Lees het inspiratieverhaal.

✔ Signaleren

Weet je van alle leerlingen of zij voldoende bewegen naar hun kunnen en hoe motorisch vaardig zij zijn? Ontstaan er problemen of zorgen rond bewegen, zoals inactiviteit of beweegachterstanden? Of zijn ze er misschien al? Daar kom je achter door onderzoek te doen middels een leerlingvolgsysteem of meetsysteem. Doe regelmatig onderzoek. Leg afspraken vast in een zorgprotocol. En help leerlingen en ouders met vragen over bewegen.

Meetsysteem
- Neem een motorische test af bij de lessen bewegingsonderwijs of werk met een leerlingvolgsysteem. Herhaal dit onderzoek regelmatig. Op Lerenbewegenenmeten.nl vind je een keuzewijzer en kennisbank.
- Je kunt ook checken of leerlingen voldoen aan de beweegrichtlijnen. Er zijn specifieke beweegrichtlijnen voor mensen met een fysieke beperking en beweegrichtlijnen voor mensen met een verstandelijke beperking.
Informeren
- Zorg dat leerlingen, ouders en verzorgers weten bij wie ze terechtkunnen voor vragen of hulp rond bewegen en sport. Dit verkleint de kans dat problemen blijven liggen of zelfs erger worden.
- Informeer leerlingen, ouders en verzorgers bijvoorbeeld via een nieuwsbrief, de schoolgids, de ouderbijeenkomsten en tienminutengesprekken, de docent, directeur of interne begeleider.
Signaleren
- Weet je welke leerlingen extra aandacht nodig hebben op het gebied van bewegen en sport? Denk aan leerlingen die motorisch zwak of inactief zijn. En aan zeer talentvolle leerlingen; ook zij hebben aandacht nodig.
- Maak gebruik van een leerlingvolgsysteem of motorische test bij het vak bewegingsonderwijs.
- Zorg voor heldere afspraken en werkwijzen om tot oplossingen te komen. Wat gebeurt er als een opvallende ontwikkeling rond bewegen en sport wordt gesignaleerd? Wie pakt de zorg op? Hoe en wanneer wordt een leerling verwezen en naar wie? Denk hierbij aan de rol van het zorgteam, zorg- en adviesteam ( ZAT Zorg- en adviesteam (ZAT) Een zorg- en adviesteam is een multidisciplinair team, waarin professionals die zorg en ondersteuning bieden aan leerlingen en hun ouders, samenwerken met scholen om problemen van die leerlingen op te lossen. URL: https://www.zat.nl (Zorg- en adviesteam (ZAT) Een zorg- en adviesteam is een multidisciplinair team, waarin professionals die zorg en ondersteuning bieden aan leerlingen en hun ouders, samenwerken met scholen om problemen van die leerlingen op te lossen. URL: https://www.zat.nl)), multidisciplinair overleg, leraren, intern begeleiders, de fysio- of ergotherapeut en de opvoed- of sportcoach.
- Leg de afspraken vast in een zorgprotocol en zorg ervoor dat alle schoolmedewerkers werken volgens het protocol.
Extra ondersteuning
- Signaleer je achterstanden op het gebied van bewegen en sport? Leerlingen met overgewicht? Of leerlingen die kampen met andere problemen, zoals verlegenheid, motorische achterstand of gedragsproblemen? Dan kan een passend traject hulp bieden. Denk bijvoorbeeld aan MRT (Motorische Remedial Teaching) of of Club Extra/Gym Extra.
- Werk samen met de gemeente en zorginstanties (zoals ouder-kindcentra, een huisarts of fysiotherapeut) en informeer naar de lokale mogelijkheden.

Tips

Beschrijf hoe jouw school vroegtijdig en regelmatig gezondheidsproblemen of risicofactoren bij leerlingen monitort in de Gezonde School-matrix.
Lees hoe OBS Kogerveld in Zaandam motorische problemen vroegtijdig signaleert door de pilot Ondersteuningsroute Bewegen en Motoriek (OBM), opgezet door het lectoraat Bewegen In en Om School van de ALO van de Hogeschool van Amsterdam.

✔ Beleid

Stel een beweeg- en sportbeleid op. Hierin staat wat de school doet om beweging en deelname aan sport te stimuleren. Informeer leerlingen, medewerkers, ouders en verzorgers regelmatig. En borg taken en verantwoordelijkheden.

Beleid
- Stel een beweeg- en sportbeleid op. In een goed beweeg- en sportbeleid staat wat het belang is van goed leren bewegen en kennismaken met sport ter bevordering van een actieve leefstijl. Leg dus ook uit wat de school doet naast de lessen bewegingsonderwijs.
Kwaliteit
- Heb specifieke aandacht voor de vaardigheden van de betrokken (vak)leerkrachten, bijvoorbeeld die helpt met geschikte bewegingsactiviteiten, en beschikbaarheid van personen en benodigde middelen.
- Benadruk het belang van bevoegde maar ook bekwame (vak-)leerkrachten voor de lessen bewegingsonderwijs.
- Een leerkracht kan bevoegd zijn door een diploma van de ALO of de pabo. Heeft een leerkracht de pabo na 2005 afgerond, dan heeft deze een aanvulling nodig in de vorm van de leergang vakbekwaam bewegingsonderwijs.
Betrekken en informeren
- Betrek leerlingen en medewerkers bij het opstellen en uitvoeren van het beweeg- en sportbeleid. Op die manier voelen meer mensen zich verantwoordelijk voor het slagen ervan.
- Zorg ook voor scholing. Op die manier voelen medewerkers zich competent om bewegend leren aan te bieden of het buiten spelen te begeleiden. Voor het organiseren van sportactiviteiten kunnen ze taakuren inzetten.
- Informeer leerlingen, ouders en verzorgers en medewerkers jaarlijks over het beweeg- en sportbeleid. Neem het onderwerp bijvoorbeeld op in het schoolbeleid, de schoolgids, een projectplan of een schoolwerkplan.
- Meld veranderingen in het beleid, bijvoorbeeld na evaluatie, via een nieuwsbericht op de website of een nieuwsbrief
Borgen
- Borg taken en verantwoordelijkheden. Maak één medewerker verantwoordelijk voor het beweeg- en sportbeleid en stel een beweegteam samen.
- De samenstelling van het beweegteam kan divers zijn. Denk aan docenten, ouders, verzorgers, leerlingen, sportservicebureaus, een MRT’er of combinatiefunctionaris.
- De Gezonde School coördinator kan bij het verdelen van taken en verantwoordelijkheden denken aan:
  - Voorlichten over bewegen en sport en inzetten van Gezonde School-activiteiten.
  - Bepalen van het aanbod aan Gezonde School-activiteiten.
  - Betrekken van leerlingen, ouders, verzorgers en medewerkers.
  - Signaleren van opvallende ontwikkelingen rond bewegen en sport.
  - Uitvoeren en handhaven van het beweeg- en sportbeleid, inclusief afstemming en communicatie met leerlingen, ouders, verzorgers en medewerkers.
  - Evalueren van het beleid, bijvoorbeeld jaarlijks.

Tips

Zijn de bewegingsrichtlijnen voor jouw leerlingen niet haalbaar? Vraag dan advies aan de Gezonde School-adviseur.
“Gezonde School is een project van iedereen en niet alleen van de werkgroep. Wij betrekken in principe iedereen bij de projecten die wij inplannen”, aldus Corrie Akkerman. Lees het inspiratieverhaal van het Dollard College.
Hebben jullie zonbescherming ook opgenomen in jullie beleid voor buiten bewegen en sporten? Lees meer over zonkracht en uv (RIVM.nl).

Inspiratie

Afkijken mag!

Leer van andere scholen die de Gezonde School-aanpak voor bewegen en sport toepassen.

Lees de praktijkverhalen

Meer inspiratie

De Koninklijke Vereniging voor Lichamelijke Opvoeding (KVLO).
Lees het artikel Plezier in sport voor ieder kind, wat is daarvoor nodig?
Lees over de aanpak, tips en ervaringen van de twee sportiefste vso-scholen van Nederland.
Handreiking voor het stimuleren van meer en beter bewegen voor school en omgeving.
Het bewegend leren platform
Bewegen in en rondom school: betrouwbare en actuele kennis van Kenniscentrum Sport & Bewegen.
Allesoversport.nl: betrouwbare, actuele kennis en informatie over sport en bewegen, bijvoorbeeld over beweegplezier voor iedere leerling.
Unieksporten.nl over sporten en bewegen met een beperking.
Database met sport- en beweegprogramma's via Kenniscentrum Sport & Bewegen.

Uitvoering van het plan

Hoe zorg je voor een succesvolle implementatie van je plan? Bekijk onze tips.

Uitvoering

Terugblikken en vooruitkijken

Evalueren, successen vieren, de aandacht vasthouden en vooruitkijken. Bekijk onze tips.

Terugblikken en vooruitkijken

Financiële en praktische ondersteuning

Met een stimuleringsregeling kun je praktische en financiële ondersteuning krijgen. Met het ondersteuningsaanbod bijvoorbeeld ontvangt jouw school advies en ondersteuning van de Gezonde School-adviseur en kan jouw school een geldbedrag inzetten voor onder andere de Gezonde School-coördinator, erkende Gezonde School-activiteiten of de aanvraag van een themacertificaat. Ook zijn er stimuleringsregelingen voor specifieke thema's.

Gezonde School-adviseurs van de GGD Gemeentelijke gezondheidsdienst (Gemeentelijke gezondheidsdienst) komen op veel scholen die werken met de Gezonde School-aanpak. De Gezonde School-adviseur kan ook jouw school begeleiden en adviseren. Doe het niet alleen! Neem contact op met de Gezonde School-adviseur in jouw regio.

Bekijk alle stimuleringsregelingen Vind een Gezonde School-adviseur in jouw regio

Themacertificaat Bewegen en sport

Wil je laten zien dat jouw school op een goede manier werkt aan bewegen en sport? Vraag dan het themacertificaat Bewegen en sport aan.

Bekijk alle criteria Vraag het themacertificaat aan

Heeft jouw school minimaal één themacertificaat behaald? Dan mag jouw school zich Gezonde School noemen. Lees meer over het vignet Gezonde School en het aanvraagproces.

En dan...

Heb je bewegen en sport met succes geïmplementeerd? Gefeliciteerd! Nu is het belangrijk om het thema onder de aandacht te houden en te verstevigen.

Je kunt verdiepen binnen je thema('s). Je kunt ook verbreden naar en verbinden met andere thema's.

De gouden stap

Deze pagina is tot stand gekomen in samenwerking met de KVLO Koninklijke Vereniging van Leraren Lichamelijke Opvoeding (KVLO) URL: https://www.kvlo.nl/ (Koninklijke Vereniging van Leraren Lichamelijke Opvoeding (KVLO) URL: https://www.kvlo.nl/) en het Kenniscentrum Sport & Bewegen.

Werken aan bewegen en sport

Waarom werken aan bewegen en sport?

Waarom werken aan bewegen en sport?

Voor je begint...

Wat doet jouw school allemaal al?

Heb je een Gezonde School-coördinator?

Werk met een gedegen stappenplan

Hoe zorg je voor draagvlak?

Aan de slag met bewegen en sport

✔ Educatie

✔ Schoolomgeving

✔ Signaleren

✔ Beleid

Inspiratie

Afkijken mag!

Afkijken mag!

Meer inspiratie

Uitvoering van het plan

Uitvoering van het plan

Terugblikken en vooruitkijken

Terugblikken en vooruitkijken

Financiële en praktische ondersteuning

Themacertificaat Bewegen en sport

En dan...

Deel deze pagina