Slaap in het mbo

Voor de ontwikkeling van studenten is het belangrijk om aandacht te besteden aan slaap. Een goede nachtrust is essentieel voor gezonde hersenen.

Op deze pagina lees je hoe je slaap op een blijvende manier kunt implementeren.

Waarom werken aan slaap?

Een goede nachtrust is essentieel voor gezonde hersenen. Juist ook voor studenten.
42,7% van alle jongeren slaapt te kort. En als ze slapen is de kwaliteit daarvan vaak slecht.
Piekeren, laat slapen door huiswerk en mediagebruik zijn de belangrijkste oorzaken.
Door goed te slapen, verwerk je wat je overdag hebt geleerd en sla je dit op. Studenten kunnen zich beter concentreren en beter informatie onthouden.
Studenten die goed slapen vertonen minder snel risicogedrag, zoals grote hoeveelheden alcohol drinken of gevaarlijk gedrag in het verkeer.
Slaaptekort versterkt risicogedrag juist. Dat kan gevaarlijk zijn op de werkvloer, bijvoorbeeld bij het uitdelen van medicijnen of werken op een steiger.
Uitgeruste studenten hebben een betere stemming. Want een gebrek aan slaap kan ervoor zorgen dat je prikkelbaar bent.
Tijdens een goede nachtrust verwerk je gebeurtenissen van overdag, waardoor je daarna mentaal beter in je vel zit.
Studenten die goed slapen blijven makkelijker op gezond gewicht. Kort en slecht slapen kan er namelijk voor zorgen dat je overdag meer trek hebt in ongezonde voeding en minder zin hebt in bewegen.
Studenten die goed slapen hebben op langere termijn meer kans om gezond te blijven. Wie langere tijd kort en slecht slaapt loopt namelijk meer risico op gezondheidsproblemen zoals depressie, beroerte, overgewicht en diabetes.

Voor je begint...

Wat doet jouw school allemaal al?

Heb je de beginsituatie goed in kaart? Denk aan jullie ambitie, vertrekpunt en kansen. Met de themascan kun je afvinken wat je al op orde hebt.

Beginsituatie Themascan

Heb je een Gezonde School-coördinator?

Wil je met succes aan de slag, stel dan een coördinator aan: een enthousiaste medewerker die ambassadeur is voor een gezonde leefstijl.

Gezonde School-coördinator

Werk met een gedegen stappenplan

Met het stappenplan van de Gezonde School-aanpak bereik je blijvend resultaat. Je kunt je resultaten gemakkelijker behouden.

Zo maak je een plan

Hoe zorg je voor draagvlak?

Draagvlak is een voorwaarde voor succes. Het betekent dat jouw plan ook het plan van alle betrokkenen wordt.

Zo creëer je draagvlak

Aan de slag met slaap

De Gezonde School-aanpak zorgt voor een blijvend resultaat. Werk aan slaap op jouw school aan de hand van de vier pijlers: educatie, schoolomgeving, signalering en beleid.

✔ Educatie

Weten jouw studenten waarom slaap belangrijk is voor hun concentratie, stemming, geheugen en functioneren? Zorg dat slaap structureel aan bod komt in de lessen. Geef lessen over het belang van goede slaap en hoe je voor een goede nachtrust kunt zorgen. Neem de lessen en onderwijsactiviteiten over slaap op in het curriculum en het beleid. En bied leerkrachten bij- en nascholing.

Lessen en activiteiten
- Besteed in de lessen aandacht aan een goede nachtrust. Zo kun je studenten inzicht geven in het belang van goed slapen en in hun eigen slaapgedrag.
- Laat studenten bijvoorbeeld een slaapdagboek bijhouden, zodat ze aan de hand hiervan kunnen onderzoeken wat hen helpt om beter te slapen.
- Besteed aandacht aan het welbevinden van studenten. Laat studenten bijvoorbeeld ervaren hoe ze – zonder een beeldscherm – kunnen ontspannen en piekeren verminderen.
- Laat studenten werken aan hun studievaardigheden. Studenten leren dan hun werk goed verdelen en zich beter concentreren. Zo hoeven ze niet tot ’s avonds laat aan hun huiswerk te zitten.
Curriculum
- Neem lessen over slaap op in het curriculum. Bijvoorbeeld bij loopbaan en burgerschap.
Schoolbeleid
- Neem onderwijsactiviteiten over slaap op in het schoolbeleid en geef er uitleg bij. Waarom worden ze uitgevoerd en in welke leerjaren vinden ze plaats?
Bij-/nascholing
- Bied leerkrachten en andere medewerkers de mogelijkheid om een training te volgen over het belang van slaap en gezond slaapgedrag. Hiermee worden ze zich bewuster van de invloed van slaap op hun studenten en hun leerprestaties.
- Bij- en nascholing kan gegeven worden door een gezondheidsprofessional met kennis van slaapgedrag.

Tips

Denk voor bij- en nascholing aan de docententrainingen Slaap, gedrag en leerprestaties van GLOS Educatief in samenwerking met Slaapoefentherapie Nederland.
Zijn er studenten die niet lekker in hun vel zitten? Zet dan Happyles in. Dit is een erkende Gezonde School-activiteit.

✔ Schoolomgeving

Zorg voor aandacht voor het thema Slaap in de schoolomgeving. Daglicht en beweging spelen een belangrijke rol bij het slapen. Stimuleer beweging en herinner studenten eraan zelf aandacht te besteden aan hun slaap. En betrek studenten.

Daglicht
- Als studenten overdag voldoende daglicht krijgen, dan zijn ze alerter en energieker en kunnen ze zich beter concentreren. Ook ’s avonds heeft het effect; ze kunnen dan makkelijker op tijd en dieper en langer slapen.
- Zorg voor voldoende daglicht in het gebouw en de klaslokalen. Houd zonwering zo veel mogelijk open. Vooral in de ochtend is dat aan te raden: er is dan veel blauw licht en dat helpt om wakker te worden.
Beweging
- Denk aan een uitnodigend schoolplein en bekijk of je lessen buiten kunt geven.
- Las eens een beweegbreak of energizer in tijdens de les. Dat helpt niet alleen bij beter slapen, maar zorgt er ook voor dat studenten zich daarna beter kunnen concentreren.
- Stimuleer beweging, bijvoorbeeld als studenten van huis vertrekken of een pauze of tussenuur hebben. Tips hiervoor vind je bij het thema Bewegen en sport.
Weinig afleiding
- Sommige studenten vinden het moeilijk om thuis zelfstandig en op tijd te studeren, wat kan leiden tot stress en slaaptekort.
- Verzorg ruimtes die weinig afleiding bieden. Bijvoorbeeld voor kleine aantallen studenten die huiswerk willen maken of voor een toets willen leren.
- Ook kan een rustige ruimte studenten helpen om te ontspannen.
Stimuleren
- Stimuleer studenten om zelf aandacht te besteden aan hun slaap. Herinner ze bijvoorbeeld regelmatig over wat ze geleerd hebben over slaap en welke invloed slaap heeft op hun prestaties: op school, stage en leerwerkplek.
- Geef ze tips voor thuis. Denk aan regelmatige bedtijden aanhouden, in de vrije tijd dingen doen zonder beeldscherm en zorgen voor een rustige omgeving.
Betrekken en informeren
- Betrek studenten bij het informeren van hun medestudenten. Bijvoorbeeld via posters, tips van medestudenten op de socialemediakanalen van school en interviews in het schoolblad.
- Wil je ook de ouders en verzorgers van jonge, nieuwe studenten informeren, denk dan bijvoorbeeld aan een nieuwsbrief, de website van school en de schoolgids. Kijk voor tips die studenten zelf aan hun ouders en verzorgers geven op Hersenstichting.nl.

Tips

De Hersenstichting heeft tips voor goed slapen die je kunt delen met studenten. Een aantal van deze tips gaan over de slaapkamer. De tips vind je op Hersenstichting.nl.

✔ Signalering

Breng periodiek het slaapgedrag van studenten in kaart. Zorg ervoor dat medewerkers slaapproblemen bij studenten kunnen herkennen. Leg afspraken vast. Werk samen om slaapproblemen te verhelpen.

Weten
- Ontstaan er problemen rond slaap? Of zijn ze er misschien al? Daar kom je achter door onderzoek te doen. Breng bijvoorbeeld jaarlijks het slaapgedrag van studenten in kaart. Hiervoor kun je de vragenlijsten van het Nederlands Centrum Jeugdgezondheid (NCJ) gebruiken.
Signaleren
- Zorg ervoor dat medewerkers slaapproblemen bij studenten kunnen herkennen.
- Slaapproblemen zijn vaak te herkennen aan een gebrek aan concentratie, een slecht geheugen, weinig interesse, prikkelbaarheid, slaperigheid in de klas en somberheid.
- Ook (meer) roken en gebruik van alcohol en drugs zijn signalen.
Oppakken
- Zorg voor heldere afspraken. Wat gebeurt er als een probleem rond slaapgedrag wordt gesignaleerd? Wie beantwoordt vragen en wie signaleert en wie beoordeelt een probleem? Wanneer biedt de school hulp en welke hulp is dat?
- Leg de afspraken vast in een zorgprotocol. Denk ook aan een goede meldcode en zorg ervoor dat alle schoolmedewerkers het protocol kennen.
- Bespreek signalen rondom slaapgedrag met het zorgteam van de school.
- Denk aan het informeren van studenten en, waar passend, hun ouders en verzorgers bij lichte slaapproblemen.
- De Hersenstichting heeft tips om beter te kunnen slapen. Kijk eens bij de informatie over Slaap en jongeren.
- Werk samen om slaapproblemen te verhelpen. Denk hierbij aan de jeugdarts of huisarts. Die kan een leerling doorverwijzen naar bijvoorbeeld een praktijkondersteuner voor cognitieve gedragstherapie. Of naar een slaapcentrum of slaapoefentherapeut bij ernstige problemen.

Tips

Voor studenten die veel moeite hebben met in slaap vallen, doorslapen en uitgerust wakker worden is er Slim Slapen. Slim Slapen kan ingezet worden door GGZ Geestelijke gezondheidszorg (Geestelijke gezondheidszorg) en JGZ Jeugdgezondheidszorg (Jeugdgezondheidszorg)-instellingen en slaapcentra.

✔ Beleid

Zorg dat slaap een vaste plek heeft in het schoolbeleid. Denk aan de indeling van de lessen, het verdelen van de studiebelasting en communicatiemomenten. En zorg dat hiervoor blijvend aandacht is. Betrek studenten en medewerkers hierbij. Borg taken en verantwoordelijkheden en evalueer je beleid ongeveer elke twee jaar.

Visie
- Bedenk hoe jouw school wil bijdragen aan gezonde slaap van studenten en neem dit op in het beleid.
- Schoolregels, en het handhaven ervan, maken hier ook onderdeel van uit.
Indeling van het lesprogramma
- Slaaptekort is vooral in de vroege ochtenduren van invloed op de schoolprestaties.
- Plan ’s ochtends lessen in waarin studenten actiever of fysieker aan de slag kunnen, zolang dat verantwoord is voor de fysieke veiligheid.
- Plan toetsen en examens in aan het eind van de ochtend of in de middag. Dan zijn studenten alerter.
Huiswerk
- Zorg dat studenten niet tot ’s avonds laat aan hun huiswerk hoeven te zitten. Activiteit (mentaal of lichamelijk) kort voor het slapen zorgt namelijk voor een verhoogde alertheid, waardoor het moeilijker is om in slaap te vallen.
- Stem bijvoorbeeld de planning van toetsen af met collega’s.
- Leer studenten studievaardigheden aan, zoals doelen stellen, plannen, concentreren en gemotiveerd blijven.
Communicatiemomenten
- Communiceer ’s avonds niet meer met studenten.
- Denk aan berichten over cijfers of roosterwijzigingen. Deze zorgen voor stress en verhoogde alertheid bij studenten, waardoor ze minder makkelijk in slaap vallen.
Betrekken en informeren
- Betrek studenten en medewerkers bij de ontwikkeling van het beleid. Zo voelen meer mensen zich verantwoordelijk voor het slagen ervan.
- Leg uit waarom het beleid nodig is en zorg dat iedereen kan meedenken.
- Neem de regels en afspraken die jullie samen hebben opgesteld ook op in het beleid.
Borgen
- Maak één medewerker verantwoordelijk voor het uitvoeren van het beleid. Stel bijvoorbeeld een medewerker aan als Gezonde School-coördinator.
- De Gezonde School-coördinator kan bij het verdelen van taken en verantwoordelijkheden denken aan:
  - Voorlichten over slaap en inzetten van passende onderwijsactiviteiten
  - Organiseren van trainingen voor docenten en andere medewerkers.
  - Informeren en betrekken van medewerkers en studenten.
  - Verbeteren van de fysieke schoolomgeving.
  - Signaleren van slaapproblemen bij studenten.
  - Zorgen dat het beleid rondom slaap wordt uitgevoerd en geëvalueerd.
Evalueren
- Evalueer elke twee jaar hoe het gaat. En pas het beleid aan waar nodig. Je kunt dan meteen kijken of het beleid nog aansluit bij nieuwe maatschappelijke ontwikkelingen.

Tips

Een Gezonde School-adviseur kan je helpen met het opstellen van je beleid en voorbeelden geven.

Inspiratie

Twee jongens en twee meisjes staan op een schoolplein met elkaar te praten

Afkijken mag!

Leer van andere scholen die de Gezonde School-aanpak voor slaap toepassen.

Lees de praktijkverhalen

Meer inspiratie

Op Hersenstichting.nl vind je informatie over slaap. Er is ook specifieke informatie over slaap en jongeren.
Brein in de groei biedt informatie over de ontwikkeling van het brein van jongeren en de rol van slaap daarin.
Tijd voor slaap biedt informatie over slaap in verschillende leeftijdsgroepen, het belang van slaap, gevolgen van niet goed slapen en slaapstoornissen.

Uitvoering van het plan

Hoe zorg je voor een succesvolle implementatie van je plan? Bekijk onze tips.

Uitvoering

Terugblikken en vooruitkijken

Evalueren, successen vieren, de aandacht vasthouden en vooruitkijken. Bekijk onze tips.

Terugblikken en vooruitkijken

Financiële en praktische ondersteuning

Met een stimuleringsregeling kun je praktische en financiële ondersteuning krijgen. Met het ondersteuningsaanbod bijvoorbeeld ontvangt jouw school advies en ondersteuning van de Gezonde School-adviseur en kan jouw school een geldbedrag inzetten voor onder andere de Gezonde School-coördinator, erkende Gezonde School-activiteiten of de aanvraag van een themacertificaat. Ook zijn er stimuleringsregelingen voor specifieke thema's.

Gezonde School-adviseurs van de GGD Gemeentelijke gezondheidsdienst (Gemeentelijke gezondheidsdienst) komen op veel scholen die werken met de Gezonde School-aanpak. De Gezonde School-adviseur kan ook jouw school begeleiden en adviseren. Doe het niet alleen! Neem contact op met de Gezonde School-adviseur in jouw regio.

Bekijk alle stimuleringsregelingen Vind een Gezonde School-adviseur in jouw regio

En dan...

Heb je slaap met succes geïmplementeerd? Gefeliciteerd! Nu is het belangrijk om het thema onder de aandacht te houden en te verstevigen.

Je kunt verdiepen binnen je thema('s). Je kunt ook verbreden naar en verbinden met andere thema's.

De gouden stap

Deze pagina is tot stand gekomen in samenwerking met de Hersenstichting.

Werken aan slaap

Waarom werken aan slaap?

Waarom werken aan slaap?

Voor je begint...

Wat doet jouw school allemaal al?

Heb je een Gezonde School-coördinator?

Werk met een gedegen stappenplan

Hoe zorg je voor draagvlak?

Aan de slag met slaap

✔ Educatie

✔ Schoolomgeving

✔ Signalering

✔ Beleid

Inspiratie

Afkijken mag!

Afkijken mag!

Meer inspiratie

Uitvoering van het plan

Uitvoering van het plan

Terugblikken en vooruitkijken

Terugblikken en vooruitkijken

Financiële en praktische ondersteuning

En dan...

Deel deze pagina