Mediawijsheid in het primair onderwijs

Voor de ontwikkeling van leerlingen loont het als ze leren hoe ze media op een positieve en gezonde manier gebruiken. Denk aan onderwerpen zoals social media, gaming, privacy en online pesten.

Op deze pagina lees je hoe je mediawijsheid op een blijvende manier kunt implementeren.

Waarom werken aan mediawijsheid?

Leerlingen krijgen inzicht in de invloed van media op hun gezondheid, leven en privacy.
Ze ontdekken hoe ze online op een positieve en veilige manier met anderen omgaan en leren op een veilige wijze online relaties aangaan.
Door aandacht te geven aan mediawijsheid in de lessen en de schoolomgeving worden leerlingen zich bewust van hun mediagebruik en online gedrag. En dat is gunstig voor het welzijn van individuele leerlingen en voor een positief schoolklimaat.
Mediagebruik kan invloed hebben op de gezondheid, door slaaptekort, de angst iets te missen of doordat het ten koste gaat van beweging.
Afleiding van sociale media en games of online gepest kan een negatieve invloed hebben op de schoolprestaties.
Een groter mediabewustzijn kan leerlingen helpen bij het ontwikkelen van een gezonde leefstijl. En leerlingen met een gezonde leefstijl presteren beter op school.

Voor je begint...

Wat doet jouw school allemaal al?

Heb je de beginsituatie goed in kaart? Denk aan je visie, vertrekpunt en kansen. Met de themascan kun je afvinken wat je al op orde hebt.

Beginsituatie Themascan

Heb je een Gezonde School-coördinator?

Wil je met succes aan de slag, stel dan een coördinator aan: een enthousiaste medewerker die ambassadeur is voor een gezonde leefstijl.

Gezonde School-coördinator

Werk met een gedegen stappenplan

Met het stappenplan van de Gezonde School-aanpak bereik je blijvend resultaat. Je kunt de resultaten gemakkelijker behouden.

Zo maak je een plan

Hoe zorg je voor draagvlak?

Draagvlak is een voorwaarde voor succes. Het betekent dat jouw plan ook het plan van alle betrokkenen wordt.

Zo creëer je draagvlak

Aan de slag met mediawijsheid

De Gezonde School-aanpak zorgt voor een blijvend resultaat. Werk aan mediawijsheid op jouw school aan de hand van de vier pijlers: educatie, schoolomgeving, signalering en beleid.

✔ Educatie

Leerlingen doen en ontdekken van alles online. Media hebben een grote invloed op hun leven, identiteit en welzijn. Kies je leerdoel(en) en lesactiviteiten op het gebied van mediawijsheid en zorg voor structurele aandacht hiervoor. Neem de onderwijsactiviteiten op in het curriculum en het schoolbeleid. Zorg ook voor mediabewuste medewerkers.

Lessen en activiteiten
- Welk leerdoel kies je om als eerste aan te werken? Media kunnen invloed hebben op het mentale, lichamelijke én sociale vlak. Denk aan de invloed op de ogen, nachtrust, concentratievermogen, ergonomische houding, privacy en respectvolle omgang met elkaar.
- Bepaal waar je aan wilt werken en zet vervolgens passende onderwijsactiviteiten in je lesprogramma in. Zo kun je leerlingen laten reflecteren op hun gedrag online. Welk effect heeft dat op een ander? En hoe houd je relaties online voor iedereen leuk? Kijk bij de Gezonde School-activiteiten voor mediawijsheid of bekijk de tips hieronder.
- Zorg dat de onderwijsactiviteiten aansluiten bij de belevingswereld van de leerlingen.
Structurele aandacht
- Media en mediavoorkeuren zijn voortdurend in ontwikkeling. Zorg dat media structureel aan bod komt.
- Werk bijvoorbeeld met een doorlopende leerlijn. Van de onderbouw tot en met de bovenbouw. Voor mediawijsheid zijn verschillende doorlopende leerlijnen beschikbaar, bijvoorbeeld het Nationaal Media Paspoort.
- Organiseer activiteiten rondom mediawijsheid, zoals een projectweek. Doe bijvoorbeeld mee met de Week van de Mediawijsheid. Voor de jongste leerlingen zijn er de Media Ukkie Dagen.
- Denk ook aan lessen waarin met digitale middelen wordt gewerkt: hoe gaan leerlingen daar op een gezonde manier mee om, bijvoorbeeld qua ooggezondheid concentratievermogen en ergonomie?
Curriculum
- Neem de onderwijsactiviteiten op in het curriculum als onderdeel van het leergebied Digitale Geletterdheid en lessen over sociaal-emotionele ontwikkeling, relaties en seksualiteit en burgerschap. Daarnaast kun je er een project van maken, bijvoorbeeld tijdens de Week van de Mediawijsheid.
Schoolbeleid
- Neem onderwijsactiviteiten over mediawijsheid op in het schoolbeleid en geef er uitleg bij. Waarom worden ze uitgevoerd, in welke leerjaren vinden ze plaats en hoe sluiten ze aan bij de visie en het onderwijs van de school?
Bij-/nascholing
- Hoe vertrouwd zijn de docenten op jouw school met digitale media? Weten ze wat er online speelt in de belevingswereld van hun leerlingen? En zijn ze zich bewust van hun eigen mediagebruik?
- Lesgeven in mediawijsheid vraagt om specifieke kennis en vaardigheden. Bied docenten daarom regelmatig de mogelijkheid tot bij- en nascholing. Zo kunnen ze zich verdiepen in de mogelijkheden en valkuilen van internet en media. Of in hoe ze hun leerlingen leren om verstandig en gezond om te gaan met digitale media.
- Denk ook aan onderwerpen die te maken hebben met het thema Relaties en seksualiteit of Welbevinden, zoals grooming, sexting en pesten. Het is ook mogelijk om een opleiding tot mediacoach aan te bieden.
Informeren
- Informeer ouders en verzorgers via mailings over het lesprogramma en organiseer ouderavonden.
- Laat als school merken dat je gezond mediagebruik een taak vindt die ouders, verzorgers en school delen.
- Mediagebruik gaat niet alleen over schermtijd. Het is belangrijk dat ouders en verzorgers helpen om meer over de inhoud van het mediagebruik te praten met hun kind.

Tips

Kriebels in je buik is een doorlopende leerlijn voor groep 1 tot en met 8. In de bovenbouw leren leerlingen verantwoord omgaan met internet en seksualiteit. En ze leren kritisch kijken naar schoonheidsidealen en geseksualiseerde beelden in (online) media.
Zit met Pit! Zo veel mogelijk bewegen in de les? Leerlingen gezond leren zitten en bewust maken van schermtijd?
Het stopt bij jou! Wat doe je als je een naaktfoto krijgt toegestuurd? Aan de hand van deze casus ontdekken leerlingen de impact van hun handelingen en leren ze spelenderwijs hoe ze shame-sexting voorkomen.
Heb je advies nodig over scholing op gebied van mediawijsheid? Neem dan contact op met een Gezonde School-adviseur.

✔ Schoolomgeving

Stimuleer positief en gezond mediagebruik binnen de school. Laat medewerkers het goede voorbeeld geven en betrek leerlingen als het gaat om mediagebruik op school en bewustwording van gezond mediagebruik. Werk ook samen met ketenpartners.

Schoolomgeving
- Hang posters op die leerlingen en medewerkers herinneren aan afspraken over schermtijd, gebruik van sociale media of de 20-20-2-regel tegen bijziendheid.
- Voor een gezonde houding kan het helpen om stoelen te vervangen door zitballen.
- Ook kun je beeldschermen aanpassen. Beeldschermfilters zorgen ervoor dat leerlingen en medewerkers geen last hebben van reflectie op het scherm.
- Zorg dat er buiten de lessen genoeg te doen is voor leerlingen. Kijk voor ideeën bijvoorbeeld bij het thema Bewegen en sport en Milieu en natuur.
- En denk eens aan rustige ruimtes voor leerlingen die even ‘uit’ willen staan.
Betrekken
- Geef leerlingen een actieve rol als het gaat om mediagebruik op school. Wat kan volgens hen wel of niet? Wat vinden ze belangrijk om te weten of kunnen?
- Je kunt ze ook zelf activiteiten laten organiseren en de leerlingenraad om advies vragen bij het opstellen van beleid of gedragsregels.
- Denk hierbij ook aan ideeën die leerlingen kunnen hebben om de school actiever te maken en om iedereen meer tijd buiten te laten doorbrengen.
Informeren
- Betrek ouders en verzorgers door hen jaarlijks te informeren.
- Geef ze bijvoorbeeld handvatten en tips waarmee ze kunnen werken aan de mediawijsheid van hun kind.
- Je kunt ook een ouderavond organiseren en vertellen hoe de school aan mediawijsheid werkt. Ga vooraf na waar de behoefte ligt en bepaal het doel van de bijeenkomst.
Goede voorbeeld
- Geef het goede voorbeeld. Praat je net zo makkelijk over positieve als negatieve ervaringen met media? Ook van jouw online gedrag en ervaringen steken leerlingen iets op.
- Toon interesse in wat je leerlingen online doen, meemaken en welke influencers ze volgen.
- En maak de lessen ook eens actiever, bijvoorbeeld met bewegend leren.
Samenwerken
- Werk samen met ketenpartners, zoals de GGD Gemeentelijke gezondheidsdienst (Gemeentelijke gezondheidsdienst), de lokale bibliotheek, Jeugdzorg Nederland, wijkpolitie (jeugdagenten), de gemeente of instanties als het Trimbos-instituut.
- Zij kunnen extra ondersteuning bieden aan leerlingen die problemen hebben met online mediagebruik. Denk aan een gastles over specifieke onderwerpen, zoals gamen, privacy, groepsdruk en online seksualiteit.

Tips

Op DigitaleBalans.nl vind je een zelftest en handige tips voor lichamelijke, mentale en sociale digitale balans.
Het Oogfonds heeft speciale raamstickers ontwikkeld om iedereen op school te herinneren aan de 20-20-2-regel. Je vindt de raamstickers op Ncj.nl.
Wil je een ouderavond organiseren? Kijk dan eens bij Bureau Jeugd & Media. Of bij PlayBack (interactief & educatief theater) voor de ouderavonden Like Me en Log In.

✔ Signaleren

Houd het mediagebruik van leerlingen in de gaten en wat er speelt in hun digitale belevingswereld. Bied passende expertise en trainingen aan medewerkers aan, zodat ze adequaat kunnen reageren en ondersteuning kunnen bieden. Bied hulp en informatie aan leerlingen en hun ouders en verzorgers.

Interesse
- Toon interesse in het mediagebruik van leerlingen. Zo krijg je eerder zicht op problemen, zoals concentratie- of slaapproblemen, pesten via app-groepen en het zien en delen van bijvoorbeeld beelden met extreem geweld.
- Laat mediawijsheid regelmatig terugkomen, bijvoorbeeld in de les. Gebruik bijvoorbeeld het Jeugdjournaal of andere actualiteiten om het op een laagdrempelige manier over zulke onderwerpen te hebben.
- Laat ook aan ouders en verzorgers weten waar ze op kunnen letten en blijf met hen in gesprek om op tijd zorgwekkende situaties te kunnen signaleren.
Signaleren
- Bied medewerkers trainingen aan, zodat ze onveilige online en andere problemen, zoals shame-sexting, groepsdruk, uitsluiting of gameverslaving, kunnen herkennen en deze onderwerpen kunnen bespreken.
- Maak heldere afspraken met het team. Wat gebeurt er als een docent een probleem signaleert? Is er een vertrouwenspersoon? Wie beantwoordt vragen, wie pakt signalen op en wanneer biedt de school hulp aan leerlingen, ouders en verzorgers?
- Bied hulp aan leerlingen en hun ouders en verzorgers. Denk hierbij aan de rol van het zorg- of ondersteuningsteam, ouder- en kindteams, de jeugdverpleegkundige, de jeugdarts, de politie en de leerkracht.
- Zorg voor passende expertise bij online pesten, voor verslaving of seksueel misbruik. En denk aan het belang van aandacht voor zowel slachtoffer als dader als beide leerlingen van jouw school zijn.
- Leg afspraken vast in een zorgprotocol en zorg dat alle medewerkers de afspraken kennen.
Informeren
- Informeer leerlingen, ouders en verzorgers waar of bij wie ze terechtkunnen, ook als ze nog geen vragen hebben. Zo wordt de drempel om hulp te zoeken lager. Denk aan de zorgcoördinator, vertrouwenspersoon of leraar.
- Vermeld het regelmatig tijdens de gesprekken en ouderavonden, neem het op in de schoolgids en vermeld het duidelijk op de schoolwebsite en het leerlingen- en ouderportaal.

Tips

Op Vraaghetdepolitie.nl vind je informatie voor leerlingen.
Op Opvoeden.nl vind je informatie voor ouders en verzorgers.
Op Ouders.nl vind je informatie rond mediaopvoeding.
Iets vervelends gebeurd op internet? Meldknop.nl.
Mediagesprek.nl voor tips rond mediaopvoeding.
Nji.nl voor informatie voor professionals.

✔ Beleid

Zorg dat mediawijsheid een vaste plek heeft in het schoolbeleid. Leg handelingsrichtlijnen en protocollen vast. En stel school- en gedragsregels op met leerlingen en medewerkers. Informeer hen jaarlijks over het mediawijsheidbeleid.

Beleid
- Stel beleid op. Welke visie heeft de school op mediawijsheid en hoe past dit in het onderwijs? In een goed beleid staat wat de school doet om mediawijsheid van zowel leerlingen als medewerkers te bevorderen.
- Begin klein, dan heeft het beleid een grotere kans van slagen.
Protocol
- Leg protocollen vast. Denk aan een socialmediaprotocol of een stappenplan bij sexting.
Regels
- Stel school- en gedragsregels op. Dat kan ook op klassenniveau. Denk aan wat wel of niet mag als het bijvoorbeeld gaat om het delen van filmpjes en foto’s – ook van elkaar. En pas deze, waar nodig, jaarlijks aan.
- Spreek de regels af samen met leerlingen, ouders, verzorgers en medewerkers en betrek de MR erbij.
- Zo zorg je ervoor dat de regels worden nageleefd:
- Formuleer de regels zo veel mogelijk positief. Bijvoorbeeld: ‘Pauze? Pak de bal, springtouw of skateboard. Laat je mobieltje veilig in de klas.’
- Communiceer de regels helder en overzichtelijk naar medewerkers, ouders, verzorgers en leerlingen.
- Zorg ervoor dat de regels worden nageleefd en wees duidelijk over wat de gevolgen zijn als ze niet worden nageleefd.
Betrekken
- Betrek medewerkers, leerlingen, ouders en verzorgers bij het opstellen van het beleid.
- Leg uit waarom het beleid nodig is en zorg dat iedereen kan meedenken.
- Neem de regels en afspraken die jullie samen hebben opgesteld ook op in het beleid. Dit verhoogt het verantwoordelijkheidsgevoel en daarmee de kans van slagen.
Informeren
- Informeer leerlingen, ouders, verzorgers en medewerkers jaarlijks over het mediawijsheidbeleid. Bijvoorbeeld tijdens een informatieavond of via de website, oudergids of nieuwsbrief.
Borgen
- Borg taken en verantwoordelijkheden. Maak een medewerker verantwoordelijk voor de uitvoering van het beleid. Stel bijvoorbeeld een medewerker aan als Gezonde School-coördinator. De Gezonde School-coördinator kan bij het verdelen van taken en verantwoordelijkheden denken aan:
  - Organiseren van Gezonde School-activiteiten over mediawijsheid.
  - Organiseren van trainingen voor docenten en andere medewerkers.
  - Informeren van medewerkers, leerlingen, ouders en verzorgers.
  - Handhaven van de school- en gedragsregels rondom mediagebruik.
  - Signaleren en oppakken van problemen rond media en mediagebruik.
  - Uitvoeren en handhaven van het mediawijsheidbeleid.
Evalueren
- Plan momenten in voor evaluatie, bijvoorbeeld iedere twee jaar, en het maken van nieuwe plannen.
- Heb je incidenten van ongewenst online gedrag geregistreerd (en waar nodig gemeld), dan kan dit helpen om te bepalen welke onderwerpen meer aandacht moeten krijgen.
- Sluit het beleid nog aan bij nieuwe maatschappelijke of technologische ontwikkelingen?

Tips

Aandachtspunten voor het opstellen van beleid rond mediawijsheid vind je in Mediawijsheid voor schoolbestuurders en het Handboek digitale geletterdheid.
Tips voor het omgaan met incidenten vind je bij Stichting School & Veiligheid en in het Stappenplan Sexting.
Hoeveel schermtijd per dag is gezond? Hoe ga je hierover in gesprek met leerlingen? Je hoort het in 'Gezonde School, de podcast'.

Inspiratie

Afkijken mag!

Leer van andere scholen die de Gezonde School-aanpak voor mediawijsheid toepassen.

Lees de praktijkverhalen

Meer inspiratie

Op Netwerkmediawijsheid.nl vind je informatie over en inspiratie voor mediawijsheid.
Op Kennisnet.nl vind je informatie over mediawijsheid en digitale geletterdheid in het onderwijs.
Op Mediawijsheid.nl vind je tips over gezond online bezig zijn: onder andere over leerlingen en schermtijd, houding, bijziendheid en balans vinden. Met specifieke informatie voor scholen en opvoeders.
De Weekvandemediawijsheid.nl heeft elk jaar een ander thema en lessen en tips die daarbij aansluiten.
Op Gameninfo.nl vind je informatie over gamen, gezondheid en gameverslaving.
Toolbox Mediaopvoeding voor onderwijsprofessionals, inclusief informatie die aan ouders en verzorgers kan worden gegeven.
SLO.nl voor voorbeeldmaterialen digitale geletterdheid.

Uitvoering van het plan

Hoe zorg je voor een succesvolle implementatie van je plan? Bekijk onze tips.

Uitvoering

Terugblikken en vooruitkijken

Evalueren, successen vieren, de aandacht vasthouden en vooruitkijken. Bekijk onze tips.

Terugblikken en vooruitkijken

Financiële en praktische ondersteuning

Met een stimuleringsregeling kun je praktische en financiële ondersteuning krijgen. Met het ondersteuningsaanbod bijvoorbeeld ontvangt jouw school advies en ondersteuning van de Gezonde School-adviseur en kan jouw school een geldbedrag inzetten voor onder andere de Gezonde School-coördinator, Gezonde School-activiteiten of de aanvraag van een themacertificaat. Ook zijn er stimuleringsregelingen voor specifieke thema's.

Gezonde School-adviseurs van de GGD Gemeentelijke gezondheidsdienst (Gemeentelijke gezondheidsdienst) komen op veel scholen die werken met de Gezonde School-aanpak. De Gezonde School-adviseur kan ook jouw school begeleiden en adviseren. Doe het niet alleen! Neem contact op met de Gezonde School-adviseur in jouw regio.

Bekijk alle stimuleringsregelingen Vind een Gezonde School-adviseur in jouw regio

En dan...

Heb je mediawijsheid met succes geïmplementeerd? Gefeliciteerd! Nu is het belangrijk om het thema onder de aandacht te houden en te verstevigen.

Je kunt verdiepen binnen je thema('s). Je kunt ook verbreden naar en verbinden met andere thema's.

De gouden stap

Werken aan mediawijsheid

Waarom werken aan mediawijsheid?

Waarom werken aan mediawijsheid?

Voor je begint...

Wat doet jouw school allemaal al?

Heb je een Gezonde School-coördinator?

Werk met een gedegen stappenplan

Hoe zorg je voor draagvlak?

Aan de slag met mediawijsheid

✔ Educatie

✔ Schoolomgeving

✔ Signaleren

✔ Beleid

Inspiratie

Afkijken mag!

Afkijken mag!

Meer inspiratie

Uitvoering van het plan

Uitvoering van het plan

Terugblikken en vooruitkijken

Terugblikken en vooruitkijken

Financiële en praktische ondersteuning

En dan...

Deel deze pagina