Voor de ontwikkeling van leerlingen is het belangrijk om aandacht te besteden aan slaap. Een goede nachtrust is essentieel voor gezonde hersenen. Op deze pagina lees je hoe je slaap op een blijvende manier kunt implementeren.

• Lessen en activiteiten
  • Besteed in de lessen aandacht aan een goede nachtrust. Wat gebeurt er met leerlingen als ze niet goed hebben geslapen? En wanneer slapen ze wel goed? Zo kun je leerlingen inzicht geven in het belang van goed slapen en in hun eigen slaapgedrag.  
  • Laat leerlingen onderzoeken wat hen helpt om beter te slapen.  
  • Maak samen met leerlingen een slaapdagboekje, dat zij samen met hun ouders en verzorgers kunnen bijhouden. Vragen die daarin kunnen staan zijn bijvoorbeeld: hoe laat ging je naar bed, hoe laat stond je op, heb je voordat je naar bed ging op je telefoon gezeten, heb je goed geslapen? 
  • Besteed extra aandacht aan het welbevinden van leerlingen. Leer ze bijvoorbeeld zonder beeldscherm ontspannen met mindfulness, lezen of luisteren naar muziek.  
  • Zorg voor een veilig, positief leerklimaat om ruzies, piekeren en stress te voorkomen. 
  • Leer leerlingen studievaardigheden aan. Door hen te leren plannen en structuur aan te leren, kunnen zij hun taken beter inschatten. Zo kunnen ze na school op tijd hun huiswerk afmaken. 
  • Zorg voor Bewegen en sport. Voldoende bewegen en buiten zijn heeft veel invloed op een goed slaapritme. Hiervoor zijn er Gezonde School-activiteiten voor het speciaal onderwijs, zoals Schooljudo.nl en Sport Heroes. 

• Ouders/verzorgers
  • Ouders en verzorgers spelen een belangrijke rol in het slaapgedrag van hun kind. Informeer ze daarom over het belang van slaap en het lesprogramma rond slaap. En geef ze tips mee voor thuis. Zo kunnen ouders en verzorgers met hun kind afspreken wanneer de smartphone uitgaat, waar deze ’s nachts ligt, hoe laat het bedtijd is en wanneer het echt tijd is om te slapen.  
  • Je kunt ouders en verzorgers informeren via bijvoorbeeld een nieuwsbrief of ouderavond. Tijdens ouderavonden kun je bijvoorbeeld het effect van slaap op de hersenen bespreken of slaapproblemen die voorkomen bij bepaalde aandoeningen. 

• Curriculum
  • Net zoals bij andere kennis en vaardigheden, werken onderwijsactiviteiten over slaap pas echt goed als ze structureel aan bod komen. 
  • Neem lessen over slaap op in het curriculum. Bijvoorbeeld bij biologie of verzorging. 
• Schoolbeleid
  • Neem onderwijsactiviteiten over slaap op in het schoolbeleid en geef er uitleg bij. Waarom worden ze uitgevoerd en in welke leerjaren vinden ze plaats? 
• Bij-/nascholing
  • Bied leraren en andere medewerkers de mogelijkheid om een training te volgen over het belang van slaap en gezond slaapgedrag. Hiermee worden ze zich bewuster van de invloed van slaap op hun leerlingen en hun leerprestaties.  
  • Bij- en nascholing kan gegeven worden door een gezondheidsprofessional met kennis van slaapgedrag. 

Tips

• Denk voor bij- en nascholing aan de docententrainingen ‘Slaap, gedrag en leerprestaties' van GLOS Educatief in samenwerking met Slaapoefentherapie Nederland.  
• Houd met vso-leerlingen een slaapchallenge. Zo worden leerlingen uitgedaagd om hun schermgebruik ’s avonds te verminderen of piekeren te voorkomen. Dit helpt leerlingen om beter te slapen, wat zorgt voor een betere stemming en concentratie en minder stress. 
• Bekijk tips van leerlingen. De Hersenstichting heeft een aantal tips voor goed slapen, van jongeren zelf.

Breng periodiek het slaapgedrag van leerlingen in kaart. Zorg ervoor dat medewerkers slaapproblemen bij leerlingen kunnen herkennen. Leg afspraken vast. Werk samen om slaapproblemen te verhelpen.

• Periodiek onderzoek
  • Ontstaan er problemen rond slaap? Of zijn ze er misschien al? Daar kom je achter door onderzoek te doen.  
  • Breng bijvoorbeeld jaarlijks het slaapgedrag van leerlingen in kaart. De Gezonde School-adviseur kan hierbij helpen. 
• Signaleren
  • Zorg ervoor dat medewerkers slaapproblemen bij leerlingen kunnen herkennen.  
  • Slaapproblemen zijn vaak te herkennen aan een gebrek aan concentratie, een slecht geheugen, weinig interesse, een slechte stemming en slaperigheid in de klas.  
  • Ook vervelend gedrag, pesten, een kort lontje hebben of risicogedrag kan een gevolg zijn van slaapgebrek. Denk daarbij ook aan de wisselwerking: leerlingen vertonen ongewenst gedrag door slechte slaap. En dat kan weer slechte slaap bij andere leerlingen veroorzaken. 
• Oppakken
  • Zorg voor heldere afspraken. Wat gebeurt er als een probleem rond slaapgedrag wordt gesignaleerd? Wie beantwoordt vragen en wie signaleert en wie beoordeelt een probleem? Wanneer biedt de school hulp en welke hulp is dat?  
  • Leg de afspraken vast in een zorgprotocol. Denk ook aan een goede meldcode en zorg ervoor dat alle schoolmedewerkers het protocol kennen.  
  • Bespreek signalen rondom slaapgedrag met het zorgteam van de school.  
  • Denk aan het informeren van leerlingen en hun ouders en verzorgers bij lichte slaapproblemen. Informatie en tips over beter slapen vind je bijvoorbeeld bij de Hersenstichting. 
  • Werk samen om slaapproblemen te verhelpen. Maak gebruik van de expertise die al op school aanwezig is en schakel zo nodig andere experts in. 

Tips

• Slim Slapen is gericht op leerlingen vanaf 10 jaar, die moeite hebben met in slaap vallen, doorslapen en uitgerust wakker worden. Er zijn twee versies van Slim Slapen om leerlingen van hun slaapproblemen af te helpen: een groepsvariant en een online behandeling. Geef dit als tip mee, bijvoorbeeld aan de huisarts of jeugdarts. 

Zorg dat slaap een vaste plek heeft in het schoolbeleid. Denk aan de indeling van de lessen, beweeg- en ontspanningsmomenten en studievaardigheden. En zorg dat hiervoor blijvend aandacht is. Betrek leerlingen, ouders, verzorgers en medewerkers. Borg taken en verantwoordelijkheden en evalueer je beleid ongeveer elke twee jaar. 

• Beleid
  • Bedenk hoe jouw school wil bijdragen aan gezonde slaap van leerlingen en neem dit op in het beleid.  
  • Schoolregels, en het handhaven ervan, maken hier ook onderdeel van uit. 
• Indeling van het lesprogramma
  • Slaaptekort is vooral in de vroege ochtenduren van invloed op de schoolprestaties.  
  • Start daarom de dag bijvoorbeeld met gymles. Het liefst in de buitenlucht, zodat de leerlingen voldoende daglicht binnenkrijgen en goed wakker worden.  
  • Plan toetsen in aan het eind van de ochtend of in de middag. En stem de planning van toetsen af met collega’s, zodat leerlingen niet tot ’s avonds laat aan hun huiswerk hoeven te zitten. 
• Studievaardigheden
  • Leer leerlingen plannen, zodat ze op tijd en zonder stress voor toetsen kunnen leren, werkstukken en spreekbeurten kunnen voorbereiden en huiswerk kunnen doen. 
  • Denk ook aan leerlingen die zich (soms onbewust) zorgen maken over toetsen. Zorg ervoor dat ze zich goed voorbereid voelen. En bespreek met leerlingen en ouders en verzorgers hoe ze met spanning kunnen omgaan. 
• Beweging en ontspanning
  • Zorg voor voldoende beweging en sport. 
  • Informeer leerlingen, ouders en verzorgers over goede slaaproutines. Denk daarbij aan (voor)lezen, mindfulness en een warm bad of douchen. Het is beter om ’s avonds niet achter een scherm te zitten. Activiteit (mentaal of lichamelijk) kort voor het slapen zorgt voor een verhoogde alertheid, waardoor het moeilijker is om in slaap te vallen. 
• Communicatiemomenten
  • Communiceer ’s avonds niet meer met leerlingen.   
  • Denk aan berichten over cijfers of verzoeken om bepaalde dingen naar school mee te nemen. Deze zorgen voor stress en verhoogde alertheid bij leerlingen, waardoor ze minder makkelijk in slaap vallen. 
  • Laat leerlingen en leraren samen afspraken maken over Whatsapp en andere sociale media waar vaak tot laat in wordt gekletst. Spreek regels met elkaar af. Bespreek deze regels ook met ouders en verzorgers. 
• Borgen
  • Omdat je elk jaar nieuwe leerlingen verwelkomt, blijft aandacht voor slaap nodig. Maak één medewerker verantwoordelijk voor het uitvoeren van het beleid. Stel bijvoorbeeld een medewerker aan als Gezonde School-coördinator. 
  • De Gezonde School-coördinator kan bij het verdelen van taken en verantwoordelijkheden denken aan:
    • Voorlichten over slaap en inzetten van passende onderwijsactiviteiten 
    • Organiseren van trainingen voor docenten en andere medewerkers.  
    • Informeren en betrekken van medewerkers, leerlingen, ouders en verzorgers.  
    • Verbeteren van de fysieke schoolomgeving.  
    • Signaleren van slaapproblemen bij leerlingen. 
    • Zorgen dat het beleid rondom slaap wordt uitgevoerd en geëvalueerd. 
• Evalueren
  • Evalueer elke twee jaar hoe het gaat. En pas het beleid aan waar nodig. Je kunt dan meteen kijken of het beleid nog aansluit bij nieuwe maatschappelijke ontwikkelingen.

Tips

• Een Gezonde School-adviseur kan je helpen met het opstellen van je beleid en voorbeelden geven.