Slaap in het primair onderwijs

Een goede nachtrust is essentieel voor gezonde hersenen. Voor de ontwikkeling van leerlingen is het belangrijk om aandacht te besteden aan slaap.

Op deze pagina lees je hoe je slaap op een blijvende manier kunt implementeren.

Waarom werken aan slaap?

Een goede nachtrust is essentieel voor gezonde hersenen. Juist ook voor leerlingen.
Veel kinderen ondervinden problemen met slapen. Piekeren, veranderingen in hun dagelijks leven, mediagebruik voor het slapengaan, overdag te weinig bewegen en een gebrek aan slaaproutine zijn de belangrijkste oorzaken.
Door goed te slapen, verwerk je beter wat je overdag geleerd hebt en sla je dit op. Een goede nachtrust kan dus helpen om de schoolprestaties te verbeteren. Leerlingen kunnen zich beter concentreren en beter informatie onthouden.
Uitgeruste leerlingen hebben een betere stemming. Want een gebrek aan slaap kan ervoor zorgen dat je prikkelbaar bent.
Tijdens een goede nachtrust verwerk je gebeurtenissen van overdag, waardoor je daarna mentaal beter in je vel zit.
Leerlingen die goed slapen blijven makkelijker op gezond gewicht. Kort en slecht slapen kan er namelijk voor zorgen dat je overdag meer trek hebt in ongezonde voeding en minder zin hebt in bewegen.
Leerlingen die goed slapen hebben op langere termijn meer kans om gezond te blijven. Wie langere tijd kort en slecht slaapt loopt namelijk meer risico op gezondheidsproblemen zoals depressie, beroerte, overgewicht en diabetes.

Voor je begint...

Wat doet jouw school allemaal al?

Heb je de beginsituatie goed in kaart? Denk aan je visie, vertrekpunt en kansen. Met de themascan kun je afvinken wat je al op orde hebt.

Beginsituatie Themascan

Heb je een Gezonde School-coördinator?

Wil je met succes aan de slag, stel dan een coördinator aan: een enthousiaste medewerker die ambassadeur is voor een gezonde leefstijl.

Gezonde School-coördinator

Werk met een gedegen stappenplan

Met het stappenplan van de Gezonde School-aanpak bereik je blijvend resultaat. Je kunt je resultaten gemakkelijker behouden.

Zo maak je een plan

Hoe zorg je voor draagvlak?

Draagvlak is een voorwaarde voor succes. Het betekent dat jouw plan ook het plan van alle betrokkenen wordt.

Zo creëer je draagvlak

Aan de slag met Slaap

De Gezonde School-aanpak zorgt voor een blijvend resultaat. Werk aan slaap op jouw school aan de hand van de vier pijlers: educatie, schoolomgeving, signalering en beleid.

✔ Educatie

Weten jouw leerlingen waarom slaap belangrijk is voor hun concentratie, stemming en geheugen? Zorg dat slaap structureel aan bod komt in de lessen. Geef lessen over het belang van goede slaap en hoe je voor een goede nachtrust kunt zorgen. Neem de lessen en onderwijsactiviteiten over slaap op in het curriculum en het beleid. En informeer ouders en verzorgers.

Lessen en activiteiten
- Besteed in de lessen aandacht aan een goede nachtrust. Zo kun je leerlingen inzicht geven in het belang van goed slapen en in hun eigen slaapgedrag.
- Laat leerlingen onderzoeken wat hen helpt om beter te slapen. Wat gebeurt er met hen als ze niet goed hebben geslapen? En hoe vaak slapen ze goed?
- Er zijn nog geen Gezonde School-activiteiten voor het thema Slaap. Lees bij Tips hieronder wat je kunt doen.
- Besteed aandacht aan welbevinden. Hoe kunnen zij ontspannen zonder een beeldscherm? Denk aan lezen, luisteren naar muziek of een bad nemen. Overdag voldoende bewegen is ook belangrijk voor een goede nachtrust. Kijk eens wat je nog meer kunt doen aan het thema Welbevinden of Bewegen en sport. Je kunt bijvoorbeeld Gezonde School-activiteiten voor deze thema’s inzetten.
- Laat leerlingen werken aan hun studievaardigheden. Ze leren dan hun werk goed te verdelen en zitten niet tot ’s avonds laat aan hun huiswerk. Hier hebben ze baat bij op de middelbare school.
Ouders/verzorgers
- Ouders en verzorgers spelen een belangrijke rol in het slaapgedrag van hun kind. Informeer ze daarom over het belang van slaap en het lesprogramma rond slaap. En geef ze tips mee voor thuis. Zo kunnen ouders en verzorgers met hun kind afspreken wanneer de smartphone uitgaat, waar deze ’s nachts ligt, hoe laat het bedtijd is en wanneer het echt tijd is om te slapen. Kijk voor tips die leerlingen zelf aan hun ouders en verzorgers geven bij de Hersenstichting.
- Je kunt ouders en verzorgers informeren via bijvoorbeeld een nieuwsbrief of ouderavond.
Schoolbeleid
- Net zoals bij andere kennis en vaardigheden, werken onderwijsactiviteiten over slaap pas echt goed als ze structureel aan bod komen. Dat kan bijvoorbeeld zo:
- Neem de lessen over slaap op in het leerplan.
- Neem onderwijsactiviteiten over slaap op in het schoolbeleid en geef er uitleg bij. Waarom worden ze uitgevoerd en in welke leerjaren vinden ze plaats?
Bij-/nascholing
- Bied leerkrachten en andere medewerkers de mogelijkheid om een training te volgen over het belang van slaap en gezond slaapgedrag. Hiermee worden ze zich bewuster van de invloed van slaap op hun leerlingen en hun leerprestaties.
- Bij- en nascholing kan gegeven worden door een gezondheidsprofessional met kennis van slaapgedrag.

Tips

Doe met de bovenbouw de SlaapChallenge van de Hersenstichting. In de SlaapChallenge gaan leerlingen met hun ouder(s) zes weken lang elke week een challenge aan. De onderwerpen van de challenges zijn stress en piekeren, bewegen, schermgebruik, een fijne werkplek, huiswerk en dromen.
Maak met leerlingen een slaapdagboekje, dat zij samen met hun ouders en verzorgers kunnen bijhouden. Vragen die daarin kunnen staan zijn bijvoorbeeld: hoe laat ging je naar bed, hoe laat stond je op, hoe goed heb je geslapen? Bespreek dit ook regelmatig in de klas en laat leerlingen tips delen die voor hen werken.
Denk voor bij- en nascholing aan de docententrainingen ‘Slaap, gedrag en leerprestaties' van GLOS Educatief in samenwerking met Slaapoefentherapie Nederland.

✔ Schoolomgeving

Zorg voor aandacht voor het thema Slaap in de schoolomgeving. Daglicht, beweging en schermgebruik spelen een belangrijke rol bij het slapen. Stimuleer beweging en herinner leerlingen eraan zelf aandacht te besteden aan hun slaap. En betrek leerlingen, ouders en verzorgers.

Daglicht
- Als leerlingen overdag voldoende daglicht krijgen, dan zijn ze alerter en energieker en kunnen ze zich beter concentreren. Ook ’s avonds heeft het effect; ze kunnen dan makkelijker op tijd en dieper en langer slapen.
- Zorg voor voldoende daglicht in het gebouw en de klaslokalen. Houd zonwering zo veel mogelijk open. Vooral in de ochtend is dat aan te raden: er is dan veel blauw licht en dat helpt om wakker te worden.
- Denk aan lessen buiten en buitenleslokalen. Zorg bijvoorbeeld voor een groen schoolplein.
Beweging
- Las eens een beweegbreak of energizer in tijdens de les. Dat helpt niet alleen bij beter slapen, maar zorgt er ook voor dat leerlingen zich daarna beter kunnen concentreren.
- Stimuleer beweging, bijvoorbeeld als ze van huis vertrekken of tijdens de pauzes. Tips hiervoor vind je bij het thema Bewegen en sport.
Schermgebruik
- Ga bewust om met schermgebruik in de klas. Laat leerlingen niet te lang op een dag naar een scherm kijken.
- Meer tips over schermtijd en mediagebruik vind je bij het thema Mediawijsheid.
Rustige ruimtes
- Verzorg rustige ruimtes. Bijvoorbeeld voor kleine aantallen leerlingen die in stilte willen werken of lezen. Of voor leerlingen die even willen ontspannen of een time-outplek nodig hebben als ze overprikkeld zijn. Dat kan een aparte ruimte zijn, maar een hoek in het klaslokaal is ook een mogelijkheid.
Betrekken
- Betrek ouders en verzorgers bij wat de school doet aan de slaap van leerlingen. Veel ouders en verzorgers zijn op zoek naar antwoorden op vragen als ‘hoe zorgen we voor een goede slaaproutine’, vooral wanneer hun kind de puberteit in gaat.
- Stimuleer ouders en verzorgers om het goede voorbeeld te geven. Denk aan regelmatige bedtijden aanhouden en in de vrije tijd dingen doen zonder beeldscherm. Voor leerlingen is het makkelijker om hun telefoon ’s nachts niet mee te nemen naar hun slaapkamer als hun ouders en verzorgers hetzelfde doen.
- Ook kunnen ouders en verzorgers ontspanning stimuleren door te zorgen voor een rustige omgeving – denk aan een donkere slaapkamer – en door ’s avonds laat rustige activiteiten te doen, zoals lezen.

✔ Signaleren

Breng periodiek het slaapgedrag van leerlingen in kaart. Zorg ervoor dat medewerkers slaapproblemen bij leerlingen kunnen herkennen. Leg afspraken vast. Werk samen om slaapproblemen te verhelpen.

Periodiek onderzoek
- Ontstaan er problemen rond slaap? Of zijn ze er misschien al? Daar kom je achter door onderzoek te doen.
- Breng bijvoorbeeld jaarlijks het slaapgedrag van leerlingen in kaart. Het is handig om de periodieke onderzoeken van de JGZ Jeugdgezondheidszorg (Jeugdgezondheidszorg) of GGD Gemeentelijke gezondheidsdienst (Gemeentelijke gezondheidsdienst) hiervoor in te zetten. Denk aan de vragenlijst Jij en Je Gezondheid van de JGZ.
Signaleren
- Zorg ervoor dat medewerkers slaapproblemen bij leerlingen kunnen herkennen.
- Slaapproblemen zijn vaak te herkennen aan een gebrek aan concentratie, een slecht geheugen, weinig interesse, een slechte stemming en slaperigheid in de klas.
- Ook vervelend gedrag, pesten, een kort lontje hebben of risicogedrag kan een gevolg zijn van slaapgebrek. Denk daarbij ook aan de wisselwerking: leerlingen zijn vervelend en pesten door slechte slaap. Maar leerlingen die gepest worden of vervelende klasgenoten ervaren kunnen ook juist daardoor weer slecht slapen.
Oppakken
- Zorg voor heldere afspraken. Wat gebeurt er als een probleem rond slaapgedrag wordt gesignaleerd? Wie beantwoordt vragen en wie signaleert en wie beoordeelt een probleem? Wanneer biedt de school hulp en welke hulp is dat?
- Leg de afspraken vast in een zorgprotocol. Denk ook aan een goede meldcode en zorg ervoor dat alle schoolmedewerkers het protocol kennen.
- Bespreek signalen rondom slaapgedrag met het zorgteam van de school.
- Denk aan het informeren van leerlingen en hun ouders en verzorgers bij lichte slaapproblemen.
- Werk samen om slaapproblemen te verhelpen. Denk hierbij aan de jeugdarts of huisarts. Die kan een leerling doorverwijzen naar bijvoorbeeld een praktijkondersteuner voor cognitieve gedragstherapie. Of een slaapcentrum of slaapoefentherapeut bij ernstige slaapproblemen.

Tips

Slim Slapen is gericht op leerlingen vanaf 10 jaar, die moeite hebben met in slaap vallen, doorslapen en uitgerust wakker worden. Er zijn twee versies van Slim Slapen om leerlingen van hun slaapproblemen af te helpen: een groepsvariant en een online behandeling. Geef dit als tip mee, bijvoorbeeld aan de huisarts of jeugdarts.

✔ Beleid

Zorg dat slaap een vaste plek heeft in het schoolbeleid. Denk aan de indeling van de lessen, beweeg- en ontspanningsmomenten en studievaardigheden. En zorg dat hiervoor blijvend aandacht is. Betrek leerlingen, ouders, verzorgers en medewerkers. Borg taken en verantwoordelijkheden en evalueer je beleid ongeveer elke twee jaar.

Beleid
- Bedenk hoe jouw school wil bijdragen aan gezonde slaap van leerlingen en neem dit op in het beleid.
- Schoolregels, en het handhaven ervan, maken hier ook onderdeel van uit.
Indeling van het lesprogramma
- Slaaptekort is vooral in de vroege ochtenduren van invloed op de schoolprestaties.
- Start daarom de dag bijvoorbeeld met gymles. Het liefst in de buitenlucht, zodat de leerlingen voldoende daglicht binnenkrijgen en goed wakker worden.
- Denk aan voldoende beweeg- en sportmomenten en tussendoor ontspannen.
- Plan toetsen zoveel mogelijk later in de ochtend.
Studievaardigheden
- Leer leerlingen plannen, zodat ze op tijd en zonder stress voor toetsen kunnen leren, werkstukken en spreekbeurten kunnen voorbereiden en huiswerk kunnen doen.
- Denk ook aan bovenbouwleerlingen die zich (soms onbewust) zorgen maken over de eindtoets. Zorg ervoor dat ze zich goed voorbereid voelen. En bespreek met leerlingen en ouders en verzorgers hoe ze met spanning kunnen omgaan.
Betrekken en informeren
- Bespreek met ouders, verzorgers en leerlingen wat ze kunnen doen voor een goede slaaproutine.
- Laat leerlingen en leerkrachten vanaf groep 5 en 6 samen afspraken maken over de klassenapp waar vaak tot laat in wordt gekletst. Soms zit de leerkracht daar ook in, maar soms ook niet. Spreek regels met elkaar af. Bijvoorbeeld over een tijdstip waarna je geen contact met elkaar zoekt om laat appen met elkaar te voorkomen. Bespreek deze regels ook met ouders en verzorgers.
Borgen
- Omdat je elk jaar nieuwe leerlingen verwelkomt, blijft aandacht voor slaap nodig. Maak één medewerker verantwoordelijk voor het uitvoeren van het beleid. Stel bijvoorbeeld een medewerker aan als Gezonde School-coördinator.
- De Gezonde School-coördinator kan bij het verdelen van taken en verantwoordelijkheden denken aan:
  - Voorlichten over slaap en inzetten van passende onderwijsactiviteiten
  - Organiseren van trainingen voor docenten en andere medewerkers.
  - Informeren en betrekken van medewerkers, leerlingen, ouders en verzorgers.
  - Verbeteren van de fysieke schoolomgeving.
  - Signaleren van slaapproblemen bij leerlingen.
  - Zorgen dat het beleid rondom slaap wordt uitgevoerd en geëvalueerd.
Evalueren
- Evalueer elke twee jaar hoe het gaat. En pas het beleid aan waar nodig. Je kunt dan meteen kijken of het beleid nog aansluit bij nieuwe maatschappelijke ontwikkelingen.

Tips

Een Gezonde School-adviseur kan je helpen met het opstellen van je beleid en voorbeelden geven.

Inspiratie

Afkijken mag!

Leer van andere scholen die de Gezonde School-aanpak voor slaap toepassen.

Lees de praktijkverhalen

Meer inspiratie

Ncj.nl voor slaaprichtlijnen en tips om te delen met ouders, verzorgers en leerlingen.
Tijd voor slaap biedt informatie over slaap in verschillende leeftijdsgroepen, het belang van goede slaap, gevolgen van niet goed slapen en slaapstoornissen.
Schooltv.nl voor een aflevering van Klokhuis over slaap.
Slaap en jongeren - Hersenstichting voor tips van jongeren zelf bij beter slapen.

Uitvoering van je plan

Hoe zorg je voor een succesvolle implementatie van je plan? Bekijk onze tips.

Uitvoering

Terugblikken en vooruitkijken

Evalueren, successen vieren, de aandacht vasthouden en vooruitkijken. Bekijk onze tips.

Terugblikken en vooruitkijken

Financiële en praktische ondersteuning

Met een stimuleringsregeling kun je praktische en financiële ondersteuning krijgen. Met het ondersteuningsaanbod bijvoorbeeld ontvangt jouw school advies en ondersteuning van de Gezonde School-adviseur en kan jouw school een geldbedrag inzetten voor onder andere de Gezonde School-coördinator, erkende Gezonde School-activiteiten of de aanvraag van een themacertificaat. Ook zijn er stimuleringsregelingen voor specifieke thema's.

Gezonde School-adviseurs van de GGD Gemeentelijke gezondheidsdienst (Gemeentelijke gezondheidsdienst) komen op veel scholen die werken met de Gezonde School-aanpak. De Gezonde School-adviseur kan ook jouw school begeleiden en adviseren. Doe het niet alleen! Neem contact op met de Gezonde School-adviseur in jouw regio.

Bekijk alle stimuleringsregelingen Vind een Gezonde School-adviseur in jouw regio

En dan...

Heb je slaap met succes geïmplementeerd? Gefeliciteerd! Nu is het belangrijk om het thema onder de aandacht te houden en te verstevigen.

Je kunt verdiepen binnen je thema('s). Je kunt ook verbreden naar en verbinden met andere thema's.

De gouden stap

Deze pagina is tot stand gekomen in samenwerking met de Hersenstichting.

Werken aan slaap

Waarom werken aan slaap?

Waarom werken aan slaap?

Voor je begint...

Wat doet jouw school allemaal al?

Heb je een Gezonde School-coördinator?

Werk met een gedegen stappenplan

Hoe zorg je voor draagvlak?

Aan de slag met Slaap

✔ Educatie

✔ Schoolomgeving

✔ Signaleren

✔ Beleid

Inspiratie

Afkijken mag!

Afkijken mag!

Meer inspiratie

Uitvoering van het plan

Uitvoering van je plan

Terugblikken en vooruitkijken

Terugblikken en vooruitkijken

Financiële en praktische ondersteuning

En dan...

Deel deze pagina