Roken, alcohol- en drugspreventie in het voortgezet onderwijs

Het is belangrijk om roken, het drinken van alcohol en drugsgebruik door leerlingen zo veel mogelijk te ontmoedigen en te voorkomen.

Op deze pagina lees je hoe je roken, alcohol- en drugspreventie op een blijvende manier kunt implementeren. Ook lees je hoe je een themacertificaat kunt behalen, zodat jouw school zich Gezonde School mag noemen.

Waarom werken aan roken, alcohol- en drugspreventie?

Het draagt bij aan de fysieke en mentale gezondheid van leerlingen.
Als leerlingen gebruik van tabak, alcohol en drugs vermijden, voorkomen ze schade aan hun puberbrein dat nog volop in ontwikkeling is. Zulke schade kan leiden tot verandering in karakter of gedrag.
Leerlingen die niet roken, drinken en geen drugs gebruiken, voelen zich vaak fitter en zitten beter in hun vel. Dit vergroot nog eens de mentale weerbaarheid tegen verleidingen als roken, alcohol en drugs.
Leerlingen met een gezondere leefstijl presteren beter op school. Het voorkomen van roken en gebruik van alcohol of drugs draagt bij aan een gezonde leefstijl.
Hoe vroeger jongeren starten met verslavende middelen, hoe vaker ze blijven gebruiken en hoe groter de kans op verslaving.

Voor je begint...

Wat doet jouw school allemaal al?

Heb je de beginsituatie goed in kaart? Denk aan jullie ambitie, vertrekpunt en kansen. Met de themascan kun je afvinken wat je al op orde hebt.

Beginsituatie Themascan

Heb je een Gezonde School-coördinator?

Wil je met succes aan de slag, stel dan een coördinator aan: een enthousiaste medewerker die ambassadeur is voor een gezonde leefstijl.

Gezonde School-coördinator

Werk met een gedegen stappenplan

Met het stappenplan van de Gezonde School-aanpak bereik je blijvend resultaat. Je kunt je resultaten gemakkelijker behouden.

Zo maak je een plan

Hoe zorg je voor draagvlak?

Draagvlak is een voorwaarde voor succes. Het betekent dat jouw plan ook het plan van alle betrokkenen wordt.

Zo creëer je draagvlak

Aan de slag met roken, alcohol- en drugspreventie

De Gezonde School-aanpak zorgt voor een blijvend resultaat. Werk aan roken, alcohol- en drugspreventie op jouw school aan de hand van de vier pijlers: Educatie, Schoolomgeving, Signaleren en Beleid.

✔ Educatie

Weten jouw leerlingen wat roken, alcohol en drugs met je doen? Hoe normaal vinden ze het om te roken of alcohol en drugs te gebruiken? Roken en alcohol- en drugsgebruik voorkomen en ontmoedigen betekent ook: leerlingen leren hoe ze omgaan met groepsdruk en hoe ze zelfcontrole uitoefenen. Zorg dat roken, alcohol- en drugspreventie structureel aan bod komt in de lessen. Neem het op in het curriculum en het schoolbeleid. Informeer ouders en verzorgers over het lesprogramma. En zorg voor deskundigheidsbevordering onder docenten.

Lessen en activiteiten
- Maak in het lesprogramma gebruik van erkende Gezonde School-activiteiten. Zo kun je leerlingen inzicht geven: hoe gezond leven ze nou eigenlijk? Of laat klassen met elkaar afspreken om een halfjaar niet te roken en leer leerlingen hoe ze 'nee' kunnen zeggen tegen sommige verleidingen.
- Benadruk in de lessen de sociale norm dat het niet normaal is om te roken en te drinken. Doe dit vooral in de onderbouw.
- Geef in de lessen aandacht aan vaardigheden die leerlingen nodig hebben om verleidingen te weerstaan, zoals omgaan met groepsdruk of het uitoefenen van zelfcontrole. Gebruik hierbij de Richtlijnen verslavingspreventie binnen het onderwijs(PDF). Binnen deze richtlijnen is ook speciale aandacht voor risicogroepen.
Curriculum
- Neem in het curriculum lessen op over roken, alcohol en drugs en leg hierbij uit in welke les wat behandeld wordt. Doe dit voor zowel de onderbouw als de bovenbouw.
Schoolbeleid
- Neem onderwijsactiviteiten op in het schoolbeleid en geef er uitleg bij. Waarom worden ze uitgevoerd, wie is ervoor verantwoordelijk en in welke leerjaren vinden ze plaats?
Ouders/verzorgers
- Informeer ouders en verzorgers over het lesaanbod. Zo zijn ze beter voorbereid op vragen thuis. Ouders en verzorgers spelen ook een belangrijke rol bij het voorkomen van roken of gebruiken van alcohol en drugs door hun kind.
- Lees meer over het betrekken van ouders en verzorgers.
Bij-/nascholing
- Bied docenten daarom regelmatig de mogelijkheid tot bij- of nascholing. Lesgeven over roken, alcohol- en drugspreventie vraagt namelijk om specifieke kennis en vaardigheden.
- Neem contact op met een Gezonde School-adviseur of met een lokale instelling voor verslavingszorg voor scholingsaanbod.

Tips

Gebruik de discussiekaarten in de klas om met leerlingen over roken, alcohol- en drugspreventie in gesprek te gaan. Zo ontdek je wat hun wensen zijn en wat zij belangrijk vinden.
Smoke Free Challenge is een Gezonde School-activiteit met wedstrijdelement en lessuggesties om te voorkomen dat leerlingen beginnen met roken.
Samen Fris is een lessenserie voor leerlingen, met ondersteunende informatie voor ouders en verzorgers. De activiteit ondersteunt leerlingen en hun ouders en verzorgers om samen het gesprek aan te gaan over niet roken, alcohol drinken en/of blowen.

✔ Schoolomgeving

Zorg voor aandacht voor roken, alcohol- en drugspreventie in de schoolomgeving. Richt de school zo in dat leerlingen er minder snel gaan roken. Zorg dat leerlingen en medewerkers weten welke regels er gelden. Stimuleer medewerkers om het goede voorbeeld te geven. En betrek ouders en verzorgers.

Schoolplein
- Richt de school zo in dat leerlingen er minder snel gaan roken en andere leerlingen er minder mee in aanraking komen. Dit is sinds 1 augustus 2020 wettelijk verplicht. Leerlingen die anderen zien roken, gaan zelf eerder roken. En meeroken is zeer schadelijk voor de gezondheid.
Regels
- Zorg ervoor dat er tijdens alle schoolactiviteiten geen alcohol wordt geschonken en gedronken en geen drugs wordt getolereerd. Dus ook niet bij activiteiten buiten het schoolterrein, zoals bij schoolreizen en eindexamengala’s. Laat dat ook gelden voor medewerkers, ouders en verzorgers.
Betrekken
- Roken, alcohol- en drugspreventie krijgt meer aandacht als iedereen zich erbij betrokken voelt. Zorg daarom dat leerlingen, ouders, verzorgers en medewerkers afspraken maken over het niet gebruiken van middelen.
- Geef ook regelmatig aandacht aan deze regels, zodat iedereen eraan wordt herinnerd. Denk hierbij aan vergaderingen, ouderavonden, nieuwsbrieven of posters in de school. En laat medewerkers, ouders en verzorgers het goede voorbeeld geven.

Tips

Wil je werken aan een rookvrij schoolterrein, maar kun je wel wat inspiratie of ideeën gebruiken? Bekijk een filmpje over de aanpak van het Zone.college in Almelo.

✔ Signaleren

Zorg dat je in de gaten houdt hoe het gaat met het roken, alcohol- en drugsgebruik van de leerlingen. Doe periodiek onderzoek bij leerlingen. Zorg dat medewerkers adequaat kunnen reageren en ondersteuning kunnen bieden. En leg afspraken vast in een zorgprotocol.

Periodiek onderzoek
- Doe periodiek onderzoek bij leerlingen. Zo krijg je inzicht in het gebruik van verslavende middelen. En kom je erachter of er problemen zijn of ontstaan rond roken, alcohol of drugs. Hierbij kun je de onderzoeken van de GGD Gemeentelijke gezondheidsdienst (Gemeentelijke gezondheidsdienst) of JGZ Jeugdgezondheidszorg (Jeugdgezondheidszorg) gebruiken.
- Herhaal dit onderzoek regelmatig, bijvoorbeeld elk jaar of elke twee jaar. Dan kun je zien wanneer er een daling of stijging is, of welk middel populair is.
Reageer adequaat
- Zorg dat medewerkers adequaat kunnen reageren op signalen van roken en alcohol- of drugsgebruik.
- Bied hen daarvoor trainingen aan. Zo leren ze signalen van roken en alcohol- en drugsgebruik te herkennen, het gesprek met leerlingen aan te gaan en probleemgebruikers te begeleiden naar verdere zorg.
- Vraag de preventiewerker op jouw school naar het aanbod. Trainingen op dit gebied worden gegeven door medewerkers van een GGD of instelling voor verslavingszorg.
Protocol
- Zorg voor heldere afspraken. Wat gebeurt er een als een zorg of probleem rond verslavende middelen wordt gesignaleerd? Wie pakt de zorg op? Hoe en wanneer wordt een leerling verwezen en naar wie?
- Denk hierbij aan de rol van het zorg- of ondersteuningsteam bij eenvoudige problemen en begeleiding buiten de school bij ernstige problemen.
- Maak afspraken met de lokale instelling voor verslavingszorg over verwijzing en zorg dat een medewerker van deze instelling structureel onderdeel is van het zorg- of ondersteuningsteam.
- Leg de afspraken vast in een zorgprotocol en zorg ervoor dat alle schoolmedewerkers het protocol kennen. Laat een medewerker van de GGD of een instelling voor verslavingszorg helpen bij het opstellen van het protocol.
Informeren
- Informeer leerlingen, ouders en verzorgers bij wie ze terechtkunnen voor vragen of hulp rond roken, alcohol en drugs. Dat verkleint de kans dat problemen blijven bestaan of erger worden. Denk aan de zorgcoördinator, de vertrouwenspersoon of de mentor.
- Informeer leerlingen, ouders en verzorgers bijvoorbeeld via de website, een nieuwsbrief, de schoolgids, ouderavonden of mentorgesprekken.

Tips

Verstandig omgaan met alcohol, drugs en roken. Wat kunnen docenten doen? Beluister Gezonde School, de podcast over: middelengebruik.

✔ Beleid

Zorg dat roken, alcohol- en drugspreventie een vaste plek heeft in het schoolbeleid. School- en gedragsregels kunnen helpen bij het voorkomen en terugdringen van roken en alcohol- en drugsgebruik. Betrek leerlingen en medewerkers bij het opstellen en uitvoeren van het beleid.

Beleid
- Zorg dat de school een visie heeft op roken en het gebruik van alcohol en drugs en dat hier blijvend aandacht voor is.
- Neem de visie op in een beleid. In een goed beleid staat wat de school doet om het gebruik van verslavende middelen te voorkomen en terug te dringen en welke doelen de school hiermee wil bereiken.
Regels
- Zorg voor school- en gedragsregels. Denk aan een het rookvrij houden van het schoolterrein. Of een verbod op bezit of gebruik van verslavende middelen tijdens alle schoolactiviteiten. Dit kunnen ook ouderavonden, kerstborrels en schoolreizen zijn.
- Zorg ervoor dat de regels worden nageleefd:
  - Houd toezicht. Laat tijdens schooltijd alle medewerkers handhaven zodat er geen gedoogcultuur ontstaat.
  - Leg sancties vast in het schoolreglement en communiceer deze, ook via de schoolwebsite of de schoolgids.
  - Betrek waar nodig de buurtregisseur of wijkagent.
Betrekken en informeren
- Betrek leerlingen, ouders, verzorgers en medewerkers bij het opstellen en uitvoeren van het beleid. Op die manier voelen meer mensen zich verantwoordelijk voor het slagen ervan.
- Leg uit waarom beleid rond roken, alcohol en drugs nodig is en zorg dat iedereen kan meedenken, bijvoorbeeld via de medezeggenschapsraad, ouderraad of een werkgroep.
- Informeer ze regelmatig over het beleid. Denk aan een nieuwsbrief, een voorlichting of ouderavonden.
Borgen
- Borg taken en verantwoordelijkheden. Maak één medewerker verantwoordelijk voor het beleid rond roken, alcohol en drugs, bijvoorbeeld de Gezonde School-coördinator. Meestal is dit een zorgcoördinator, veiligheidscoördinator, onderbouwcoördinator of docent. Deze Gezonde School-coördinator kan bij het verdelen van taken en verantwoordelijkheden denken aan:
  - Voorlichten over roken, alcohol en drugs en inzetten van Gezonde School-activiteiten.
  - Organiseren van trainingen voor medewerkers.
  - Zorgen dat de school- en gedragsregels worden toegepast.
  - Informeren van medewerkers, leerlingen, ouders en verzorgers.
  - Signaleren van zorgen of problemen rond roken en gebruik van alcohol en drugs.
  - Uitvoeren en handhaven van het beleid.
  - Evalueren van het beleid (bijvoorbeeld jaarlijks).

Tips

Wil je meer weten over het opstellen van beleid rond roken, alcohol en drugsgebruik? Helder op school biedt handige voorbeelden, richtlijnen en toolkits en geeft advies over het naleven van de wetgeving op school.
Wil je advies over het werken volgens de Gezonde School-aanpak? Neem contact op met een Gezonde School-adviseur.

Inspiratie

Afkijken mag!

Leer van andere scholen die de Gezonde School-aanpak voor roken, alcohol- en drugspreventie toepassen.

Lees de praktijkverhalen

Meer inspiratie

Helder op school helpt scholen aandacht te besteden aan roken, alcohol en drugs.
Op Alcoholinfo.nl vind je informatie over alcoholgebruik en de effecten daarvan.
Op Rokeninfo.nl vind je informatie over roken en de effecten daarvan.
Op Drugsinfo.nl vind je informatie over drugsgebruik en de effecten daarvan.
Op Helderopvoeden.nl vind je opvoedtips voor ouders en verzorgers met pubers.
Opvoeden.nl geeft ouders en verzorgers informatie en tips.
Lees meer informatie over het gebruik van tabak, alcohol en drugs door leerlingen of bekijk antwoorden op veelgestelde vragen.

Uitvoering van het plan

Hoe zorg je voor een succesvolle implementatie van je plan? Bekijk onze tips.

Uitvoering

Terugblikken en vooruitkijken

Evalueren, successen vieren, de aandacht vasthouden en vooruitkijken. Bekijk onze tips.

Terugblikken en vooruitkijken

Financiële en praktische ondersteuning

Met stimuleringsregelingen kun je praktische en financiële ondersteuning krijgen. Daar hoort advies van een Gezonde School-adviseur bij, naast geld die de school kan inzetten voor bijvoorbeeld de Gezonde School-coördinator, Gezonde School-activiteiten of de aanvraag van een themacertificaat.

Gezonde School-adviseurs komen op veel scholen die werken met de Gezonde School-aanpak. De Gezonde School-adviseur kan ook jouw school begeleiden en adviseren, ook als jouw school geen gebruikmaakt van ee stimuleringsregeling.

Bekijk alle stimuleringsregelingen Vind een Gezonde School-adviseur in jouw regio

Themacertificaat Roken, alcohol- en drugspreventie

Wil je laten zien dat jouw school op een goede manier werkt aan roken, alcohol- en drugspreventie? Vraag dan het themacertificaat Roken, alcohol- en drugspreventie aan.

Bekijk alle criteria Vraag het themacertificaat aan

Heeft jouw school minimaal één themacertificaat behaald? Dan mag jouw school zich Gezonde School noemen. Lees meer over het vignet Gezonde School en het aanvraagproces.

En dan ...

Heb je roken, alcohol- en drugspreventie met succes geïmplementeerd? Gefeliciteerd! Nu is het belangrijk om het thema onder de aandacht te houden en te verstevigen.

Je kunt verdiepen binnen je thema('s). Je kunt ook verbreden naar en verbinden met andere thema's.

De gouden stap

Deze pagina is tot stand gekomen in samenwerking met het Trimbos-instituut.

Werken aan roken, alcohol- en drugspreventie

Waarom werken aan roken, alcohol- en drugspreventie?

Waarom werken aan roken, alcohol- en drugspreventie?

Voor je begint...

Wat doet jouw school allemaal al?

Heb je een Gezonde School-coördinator?

Werk met een gedegen stappenplan

Hoe zorg je voor draagvlak?

Aan de slag met roken, alcohol- en drugspreventie

✔ Educatie

✔ Schoolomgeving

✔ Signaleren

✔ Beleid

Inspiratie

Afkijken mag!

Afkijken mag!

Meer inspiratie

Uitvoering van het plan

Uitvoering van het plan

Terugblikken en vooruitkijken

Terugblikken en vooruitkijken

Financiële en praktische ondersteuning

Themacertificaat Roken, alcohol- en drugspreventie

En dan ...

Deel deze pagina