Welbevinden in het voortgezet onderwijs

In een veilig en inclusief schoolklimaat ervaren leerlingen meer zelfvertrouwen en weerbaarheid. Er is minder kans op probleemgedrag, angst, stress en depressie.

Op deze pagina lees je hoe je welbevinden op een blijvende manier kunt implementeren. Ook lees je hoe je een themacertificaat kunt behalen, zodat jouw school zich Gezonde School mag noemen.

Waarom werken aan welbevinden?

In de praktijk blijkt vaak dat leerlingen pas goed in staat zijn om te leren als ze zich veilig voelen en lekker in hun vel zitten.
Structureel werken aan welbevinden zorgt voor een fijnere sfeer.
In een veilig schoolklimaat mag iedereen zichzelf zijn, mogen leerlingen fouten maken en tonen ze gepast sociaal gedrag.
In een veilig schoolklimaat is minder verzuim onder docenten.
Leerlingen die lekker in hun vel zitten hebben meer zelfvertrouwen en zijn weerbaarder. Daardoor kunnen ze zich beter inleven in een ander, beter omgaan met emoties van zichzelf en anderen, hechtere relaties opbouwen en beter leren.
Leerlingen met een goede basis in sociaal-emotioneel welbevinden hebben minder kans op het ontwikkelen van probleemgedrag, angst, stress en depressieklachten.
Door te werken aan welbevinden kun je problemen op tijd signaleren en op tijd handelen bij tekenen van psychosociale problemen.

Voor je begint...

Wat doet jouw school allemaal al?

Heb je de beginsituatie goed in kaart? Denk aan jullie ambitie, vertrekpunt en kansen. Met de themascan kun je afvinken wat je al op orde hebt.

Beginsituatie Themascan

Heb je een Gezonde School-coördinator?

Wil je met succes aan de slag, stel dan een coördinator aan: een enthousiaste medewerker die ambassadeur is voor een gezonde leefstijl.

Gezonde School-coördinator

Werk met een gedegen stappenplan

Met het stappenplan van de Gezonde School-aanpak bereik je blijvend resultaat. Je kunt je resultaten gemakkelijker behouden.

Zo maak je een plan

Hoe zorg je voor draagvlak?

Draagvlak is een voorwaarde voor succes. Het betekent dat jouw plan ook het plan van alle betrokkenen wordt.

Zo creëer je draagvlak

Aan de slag met welbevinden

De Gezonde School-aanpak zorgt voor een blijvend resultaat. Werk aan welbevinden op jouw school aan de hand van de vier pijlers: Educatie, Schoolomgeving, Signaleren en Beleid.

✔ Educatie

Zorg dat het welbevinden van leerlingen structureel aan bod komt in de lessen en activiteiten. Neem het op in het curriculum en het schoolbeleid. Zorg voor voorlichting en zet trainingen in. En denk aan persoonlijke aandacht voor leerlingen: zorg dat ze zich gezien voelen.

Lessen en activiteiten
- Zet een Gezonde School-activiteit in je lesprogramma in.
- Werk met een doorlopende leerlijn. Dat kan met een programma dat in alle leerjaren terugkomt.
- Kies voor aanvullende activiteiten als een groep extra aandacht nodig heeft. Bijvoorbeeld bij sociaal teruggetrokken leerlingen, faalangst, tekenen van depressie of pesten. Of leerlingen die opgroeien in armoede of andere stressvolle thuissituaties.
- Houd bij nieuwkomers rekening met taalachterstanden, mogelijk traumatische gebeurtenissen, (tijdelijk) gebroken gezinnen, een migratieverhaal, enzovoort.
- Besteed in de lessen aandacht aan onderwerpen als herkennen van en omgaan met gevoelens, persoonlijke kwaliteiten inzetten en ontwikkelen, inlevingsvermogen, accepteren van verschillen, samenwerken en oplossen van conflicten.
Curriculum
- Neem lessen over welbevinden op in het curriculum. Leg hierin uit in welke les wat behandeld wordt.
- Bekijk het leerplankader van SLO voor structuur en bouwstenen voor een leerplan op maat.
Schoolbeleid
- Neem lesprogramma’s of onderwijsactiviteiten over welbevinden op in het schoolbeleid en geef er uitleg bij. Waarom worden ze uitgevoerd, wie is ervoor verantwoordelijk en in welke leerjaren vinden ze plaats?
Betrek en informeer
- Betrek ouders en verzorgers. Zij spelen een belangrijke rol bij de sociaal-emotionele ontwikkeling van hun kind, maar het is voor hen soms gissen naar wat hun kind allemaal meemaakt op school. Welke onderwerpen vinden zij belangrijk? Wat kan hun rol zijn?
- Houd ouders en verzorgers op de hoogte van het lesprogramma via een ouderbijeenkomst, een ouderbrief of de schoolgids. Houd er wel rekening mee dat misschien niet alle ouders en verzorgers Nederlands spreken of lezen. Kies daarom een middel waarmee je alle ouders en verzorgers kunt bereiken en betrekken.
- Stimuleer betrokkenheid door ouders en verzorgers uit te nodigen om te helpen bij het organiseren van activiteiten.
- Organiseer voorlichtingsavonden over geestelijke gezondheid voor leerlingen.
Training
- Bied docenten de mogelijkheid tot bijscholing. Denk aan sociale vaardigheden, positief gedrag versterken, omgaan met pesten en conflicten, communiceren met ouders en kennis van diversiteit-sensitieve waarden, normen en gewoontes. Neem contact op met jouw Gezonde School-adviseur voor het aanbod.
Aandacht
- Geef persoonlijke aandacht aan leerlingen. Het is belangrijk dat leerlingen zich gezien voelen.

Tips

Met Je Brein de Baas?! werken leerlingen aan het omgaan met stress, leren en elkaar.
MIND Young Academy kun je gebruiken om op een laagdrempelige manier mentale gezondheid te bespreken.
De Kanjertraining kun je gebruiken om problemen te voorkomen en op te lossen. Er komen onderwerpen aan bod als jezelf voorstellen, aardige dingen zeggen en pesten.
Het programma Kracht in Controle richt zich op het creëren van een veilige omgeving. De lessen bevatten fysieke oefeningen en zijn op te nemen in het reguliere programma.
Benieuwd hoe andere middelbare scholen welbevinden in hun lesaanbod verwerken? Lees de praktijkverhalen.

✔ Schoolomgeving

Zorg voor aandacht voor welbevinden in de schoolomgeving. Betrek en informeer leerlingen, medewerkers, ouders en verzorgers. Geef zelf het goede voorbeeld. Werk samen met relevante samenwerkingspartijen in je omgeving. En zorg voor extra ondersteuning aan kwetsbare (groepen) leerlingen.

Betrekken en informeren
- Betrek leerlingen en medewerkers. Welbevinden krijgt meer aandacht als iedereen zich erbij betrokken voelt. Denk aan het bepalen van onderwerpen die aandacht nodig hebben en het betrekken via een leerlingenraad en medezeggenschapraad.
- Betrek ouders en verzorgers en luister goed naar ze. Zij pikken andere signalen van hun kind op dan een leraar en andersom. Denk aan LOL-gesprekken (leerling-ouder-leraar) over verwachtingen, doelen en hoe het gaat. En laat de ouderraad meedenken en meehelpen aan activiteiten.
- Organiseer bijvoorbeeld ouderavonden, leg huisbezoeken af of bel ze regelmatig. Doe dat altijd met een positieve benadering, en ook als er niets aan de hand is.
Goede voorbeeld
- Geef het goede voorbeeld. Voor een positief pedagogisch klimaat spelen medewerkers een cruciale rol. Een positieve sfeer wordt gevormd door nabijheid, betrokkenheid, regels en structuur. Voorbeeldgedrag schept vertrouwen en nodigt uit.
- Denk ook aan feedback: durven medewerkers elkaar open feedback te geven en ontvangen? Ook docenten presteren beter als ze lekker in hun vel zitten.
Samenwerken
- Werk samen met relevante samenwerkingspartijen in je omgeving. Maak gebruik van hun expertise. Denk aan een gastles, training of workshop, of ondersteuning aan leerlingen.
- Vraag de Gezonde School-adviseur naar mogelijke samenwerkingspartners. De adviseur kan mogelijk een sociale kaart van de omgeving bieden. Of kijk op de kaart van loketgezondleven.nl welke programma’s actief zijn in jouw gemeente.
Extra ondersteuning
- Zorg voor extra ondersteuning aan kwetsbare (groepen) leerlingen, zoals leerlingen die opgroeien in armoede en nieuwkomers. Lees meer op de website van Pharos.

Tips

Zijn er anderstalige ouders of verzorgers? Bij Pharos vind je tips hoe je hen kunt betrekken.

✔ Signaleren

Kijk steeds hoe het gaat met het welbevinden van de leerlingen. Doe regelmatig onderzoek. Zorg dat de medewerkers signalen kunnen herkennen en bespreken. Denk ook aan het welbevinden van de medewerkers. Bespreek wat je collega's nodig hebben om problemen te kunnen signaleren. Zorg dat signalen opgepakt worden. Help leerlingen, ouders en verzorgers met vragen over welbevinden.

Meten
- Doe regelmatig onderzoek naar welbevinden. Bijvoorbeeld met een leerlingvolgsysteem.
- Kijk bijvoorbeeld naar wat je per leeftijdscategorie mag verwachten van een leerling op het gebied van sociaal-emotionele ontwikkeling en formuleer acties op basis van de uitkomsten uit het onderzoek. Bedenk wel: iedere leerling is uniek. Niet elke leerling zal dus precies aan de beschrijving voor zijn of haar leeftijdscategorie voldoen, en dat is ook niet erg.
Signaleren
- Houd laagdrempelig contact met leerlingen. Dan heb je een beter beeld van hun welbevinden.
- Zorg dat medewerkers de juiste kennis en vaardigheden hebben om problemen te herkennen en hierop te reageren.
- Bespreek regelmatig met collega’s wat iedereen nodig heeft om situaties als pesten, angst, eenzaamheid, depressie, wanhoop en zelfmoordgedachten te herkennen. Denk bijvoorbeeld aan een gatekeeperstraining (suïcidepreventietraining), een training voor klassenmanagement of voor signaleren van huiselijk geweld. De Gezonde School-adviseur kan met je meedenken.
- Signaleer welbevinden bij medewerkers. Houd in de gaten hoe het met ze gaat. Breng dit bijvoorbeeld elke drie jaar in kaart met een periodiek medisch onderzoek. Hiermee voldoe je meteen aan een verplichting vanuit de Arbowet.
Oppakken
- Zorg dat signalen worden opgepakt. Dit doe je met een goede signalerings- en zorgstructuur.
- Zorg voor heldere afspraken. Wat doet jouw school bij een probleem rond welbevinden? Wie signaleert, beoordeelt en pakt op? Wanneer biedt de school hulp en welke hulp is dat? Een beslisboom kan hierbij helpen.
- Leg de afspraken vast in een zorg- en ondersteuningsprotocol en zorg ervoor dat alle schoolmedewerkers het protocol kennen.
- Bespreek signalen rondom het welbevinden van leerlingen met het zorgteam van de school. In dit team zitten minimaal de zorg- en ondersteuningscoördinator van de school, de jeugdverpleegkundige van de GGD Gemeentelijke gezondheidsdienst (Gemeentelijke gezondheidsdienst) en het schoolmaatschappelijk werk.
- Betrek het bovenschoolse ZAT Zorg- en adviesteam (ZAT) Een zorg- en adviesteam is een multidisciplinair team, waarin professionals die zorg en ondersteuning bieden aan leerlingen en hun ouders, samenwerken met scholen om problemen van die leerlingen op te lossen. URL: https://www.zat.nl (Zorg- en adviesteam (ZAT) Een zorg- en adviesteam is een multidisciplinair team, waarin professionals die zorg en ondersteuning bieden aan leerlingen en hun ouders, samenwerken met scholen om problemen van die leerlingen op te lossen. URL: https://www.zat.nl) wanneer er meer expertise nodig is.
- Bied extra ondersteuning aan leerlingen die dat nodig hebben. Denk aan trainingen over faalangst, assertiviteit, zelfvertrouwen, weerbaarheid of sociale vaardigheden. Hiervoor kun je samenwerken met ketenpartners, zoals de jeugdgezondheidszorg, de jeugdverpleegkundige, de jeugdarts, wijkteams voor gemeentelijke jeugdhulp, slachtofferhulp, verslavingszorg en Halt.
Informeren
- Zorg dat leerlingen, ouders en verzorgers weten bij wie ze terechtkunnen voor vragen of hulp op het gebied van welbevinden. Een aanspreekpunt binnen de school is handig.
- Informeer hen bijvoorbeeld via een voorstelronde van het aanspreekpunt bij alle klassen, de schoolwebsite, het leerlingen- en ouderportaal, rapportbesprekingen en tienminutengesprekken.

Tips

Meer informatie over signaleren vind je in de Handreiking Signaleren.
Het Corderius College werkt met een appgroep waarin leerlingen problemen kunnen droppen die ze signaleren op school. Lees het artikel.
Werk je op een ISK? Lees dan de informatie van Pharos over ISK’s en zorg.
Wil je samenwerken met de keten om depressie onder leerlingen te voorkomen of verhelpen? Kijk dan eens bij Rondom Jong.

✔ Beleid

Zorg dat welbevinden een vaste plek heeft in het schoolbeleid. Stel beleid, richtlijnen en regels op en betrek leerlingen en medewerkers hierbij. Informeer leerlingen, medewerkers, ouders en verzorgers regelmatig. Publiceer je visie, beleid en regels. Borg taken en verantwoordelijkheden en investeer in het welbevinden van het hele schoolteam.

Beleid
- Stel beleid op. Welke visie heeft de school op welbevinden? En wat doet de school hieraan? Neem dit op in schoolbreed beleid en zorg voor blijvende aandacht. Beschrijf in het beleid in ieder geval op wat de school doet aan:
  - het creëren van een positief pedagogisch klimaat
  - het versterken van sociaal-emotionele vaardigheden van leerlingen en het welbevinden van docenten
  - het betrekken van ouders en verzorgers.
  - het ondersteunen van leerlingen met extra zorgbehoefte
Richtlijnen
- Stel handelingsrichtlijnen of protocollen op. Denk aan een vertrouwens- en pestprotocol en een draaiboek voor ingrijpende gebeurtenissen.
Regels
- Stel school- en gedragsregels op. Denk hierbij aan de kernwaarden van de school, zoals verbondenheid, veiligheid, respect voor elkaar, openheid in communicatie en waardering voor verschillen. De handleiding over waardengedreven werken aan welbevinden helpt hierbij.
Betrekken en informeren
- Betrek leerlingen, ouders, verzorgers en medewerkers. Laat ze bijvoorbeeld meedenken bij het opstellen van beleid, school- en gedragsregels.
- Informeer leerlingen, ouders en verzorgers en medewerkers regelmatig over het beleid rond welbevinden. Bijvoorbeeld via informatieavonden en nieuwsbrief.
- Publiceer je visie, beleid en regels rond welbevinden in de schoolgids en op de website.
Borgen
- Borg taken en verantwoordelijkheden. Maak één medewerker verantwoordelijk voor het beleid rond welbevinden. Bijvoorbeeld een zorgcoördinator of de Gezonde School-coördinator. Deze coördinator kan bij het verdelen van taken en verantwoordelijkheden denken aan:
  - zorgen dat de school- en gedragsregels rondom welbevinden worden toegepast
  - organiseren van trainingen voor docenten en andere medewerkers
  - informeren van leerlingen, ouders, verzorgers en medewerkers
  - evalueren en handhaven van het beleid. Je kunt dan meteen kijken of het beleid nog aansluit bij nieuwe maatschappelijke ontwikkelingen
Investeren
- Investeer in het welbevinden van het hele schoolteam.

Tips

Wat gaat al goed en wat kan beter rond welbevinden? Dat kun je in kaart brengen met de Checklist welbevinden: huidige situatie.
Gebruik de discussiekaarten om met de leerlingen in gesprek te gaan over welbevinden. Of vraag de leerlingenraad om de wensen van leerlingen te peilen.
Zijn er anderstalige ouders of verzorgers? Bedenk dan hoe je hen voldoende betrekt en informeert. Informatie hierover vind je bij Pharos.

Inspiratie

Afkijken mag!

Leer van andere scholen die de Gezonde School-aanpak voor welbevinden toepassen.

Lees de praktijkverhalen

Meer inspiratie

Bekijk de video Deskundigen over Welbevinden op school.
Ook op trimbos.nl en leraar24.nl vind je praktische tips en praktijkverhalen.
Op nji.nl vind je informatie over welbevinden voor jongeren, ouders, professionals en beleidsmakers.
Pharos biedt informatie over welbevinden op scholen met vluchtelingen en nieuwkomers.
Op Onderwijskennis vind je wetenschappelijke kennis.

Uitvoering van het plan

Hoe zorg je voor een succesvolle implementatie van je plan? Bekijk onze tips.

Uitvoering

Terugblikken en vooruitkijken

Evalueren, successen vieren, de aandacht vasthouden en vooruitkijken. Bekijk onze tips.

Terugblikken en vooruitkijken

Financiële en praktische ondersteuning

Met stimuleringsregelingen kun je praktische en financiële ondersteuning krijgen. Daar hoort advies van een Gezonde School-adviseur bij, naast geld die de school kan inzetten voor bijvoorbeeld de Gezonde School-coördinator, Gezonde School-activiteiten of de aanvraag van een themacertificaat.

Gezonde School-adviseurs komen op veel scholen die werken met de Gezonde School-aanpak. De Gezonde School-adviseur kan ook jouw school begeleiden en adviseren, ook als jouw school geen gebruikmaakt van ee stimuleringsregeling.

Bekijk alle stimuleringsregelingen Vind een Gezonde School-adviseur in jouw regio

Themacertificaat Welbevinden

Wil je laten zien dat jouw school op een goede manier werkt aan sociaal-emotioneel welbevinden? Vraag dan het themacertificaat Welbevinden aan.

Bekijk alle criteria Vraag het themacertificaat aan

Heeft jouw school minimaal één themacertificaat behaald? Dan mag jouw school zich een Gezonde School noemen. Lees meer over het vignet Gezonde School en het aanvraagproces.

Deze scholen gingen je voor

Bekijk alle scholen met een themacertificaat

En dan...

Heb je welbevinden met succes geïmplementeerd? Gefeliciteerd! Nu is het belangrijk om het thema onder de aandacht te houden en te verstevigen.

Je kunt verdiepen binnen je thema('s). Je kunt ook verbreden naar en verbinden met andere thema's.

De gouden stap

Deze pagina is tot stand gekomen in samenwerking met het Trimbos-instituut en Pharos.

Werken aan welbevinden

Waarom werken aan welbevinden?

Waarom werken aan welbevinden?

Voor je begint...

Wat doet jouw school allemaal al?

Heb je een Gezonde School-coördinator?

Werk met een gedegen stappenplan

Hoe zorg je voor draagvlak?

Aan de slag met welbevinden

✔ Educatie

✔ Schoolomgeving

✔ Signaleren

✔ Beleid

Inspiratie

Afkijken mag!

Afkijken mag!

Meer inspiratie

Uitvoering van het plan

Uitvoering van het plan

Terugblikken en vooruitkijken

Terugblikken en vooruitkijken

Financiële en praktische ondersteuning

Themacertificaat Welbevinden

Deze scholen gingen je voor

En dan...

Deel deze pagina