groep leerlingen op schoolplein

Een veilig en inclusief schoolklimaat biedt een fysiek, emotioneel en sociaal veilige basis voor leerlingen en medewerkers op school. Hierdoor krijgen leerlingen ruimte in hun hoofd om tot ontwikkeling te komen. Het is dan ook een randvoorwaarde om goed te kunnen leren. Maar wat houdt een veilig en inclusief schoolklimaat in? Denk bijvoorbeeld aan een rustige werksfeer, een transparant schoolplein zonder donkere hoekjes, maar ook dat er op school gelachen wordt, er complimenten worden gegeven en dat alle leerlingen zichtbaar zijn en blijven. Tenslotte is er ook specifiek aandacht voor leerlingen die opgroeien in moeilijke omstandigheden, wat bijdraagt aan kansengelijkheid. 

Wat zijn de eerste stappen richting een veilig en inclusief schoolklimaat?   

  • Er heerst een warme en vriendelijke sfeer tussen leerlingen (onderling) en medewerkers (onderling) waar inclusie, respect, acceptatie en gelijkwaardigheid onderdeel van zijn;   
  • Iedere leerling heeft dezelfde rechten en kansen (hiervoor is het soms nodig om leerlingen meer te ondersteunen dan anderen) en iedereen kan zichzelf zijn;   
  • Iedere leerling voelt zich veilig en ondersteund en er is ruimte voor emoties;   
  • Leerlingen krijgen ruimte om fouten te maken, leren om verantwoordelijkheid te nemen en kunnen daarop worden aangesproken;    
  • Docenten kijken in hun onderwijs met een positieve verwachting naar het kunnen van de leerling. Deze benadering draagt bij aan de prestaties en het vertrouwen in wat hij kan.  
  • Er wordt actief beleid gevoerd om ongewenst gedrag zoals pesten en geweld te voorkomen.   

Voorbeeld: Elke dag werken aan een positief leerklimaat  

Het Stansiscollege in Delft (vmbo Voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs (vmbo) (Voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs (vmbo))) heeft flink werk gemaakt van welbevinden op school. Leerlingen en medewerkers vertellen in deze documentaire hoe zij dit ervaren.  

Hoe creëer je een veilig en inclusief schoolklimaat?  

Verschillende onderdelen zijn belangrijk voor het creëren van een veilig en inclusief schoolklimaat:   

  • Een goede leerling-docent relatie. Docenten hebben met hun leidende rol én als onderdeel van de groep veel invloed op het schoolklimaat. Een goede relatie zorgt ervoor dat de leerling zich prettiger voelt, meer motivatie heeft, beter presteert en meer betrokken is bij het onderwijs. Daarin is het voor docenten belangrijk om de leerling positief te benaderen, een persoonlijke verbinding te maken en benaderbaar te zijn door ook bij ‘kleine’ problemen klaar te staan.   
  • Aandacht voor groepsdynamiek, het voorkomen van ongewenst gedrag en het bevorderen van sociaal gedrag zorgt ervoor dat de docent invloed krijgt op de groepsvorming om de klas inclusief, kansrijk en veilig te maken. Dit is belangrijk, omdat leerlingen die zich buitengesloten, gepest en afgewezen voelen geen veiligheid ervaren en minder in staat zijn om zich optimaal te ontwikkelen. Er zijn verschillende Gezonde School-activiteiten om aan de slag te gaan met groepsdynamiek. Zo leren leerlingen dat de groep er verantwoordelijk voor is dat iedereen zich prettig voelt en kan leren.   
  • Duidelijke afspraken over hoe je je in de school gedraagt, welk taalgebruik wel/niet wordt getolereerd, maar ook hoe je online met elkaar omgaat. Deze afspraken dragen bij aan de sociale veiligheid en zorgen ervoor dat medewerkers kunnen signaleren, handhaven en optreden tegen ongewenst gedrag.    
  • Leg jullie visie, doelen en afspraken vast in het beleid zodat de aandacht en afspraken voor een veilig en inclusief schoolklimaat geborgd blijven op lange termijn.    
    • Tip: Breng het integraal veiligheidsbeleid van jouw school in beeld.  Kom tot een integraal veiligheidsbeleid en met behulp van het Digitaal Veiligheidsplan. Dit is een hulpmiddel bij de ontwikkeling van een eigen aanpak voor sociale veiligheid op jouw school.  

Een veilig en inclusief schoolklimaat creëer je samen   

Leerlingen, medewerkers en ouders/verzorgers zijn samen verantwoordelijk voor het werken aan een veilig en inclusief schoolklimaat. Besteed daarom aandacht aan ieders betrokkenheid. Door een korte lijn tussen school en ouders/verzorgers leveren leerlingen betere schoolprestaties en ervaren zij een beter welbevinden.  

  • Betrek medewerkers: maak medewerkers bewust van het belang van een veilig en inclusief schoolklimaat. Medewerkers die voldoende zeggenschap ervaren bij besluitvorming en veranderingen in de school(omgeving) ervaren meer verbondenheid en welbevinden. Dit leidt tot een betere persoonlijke vitaliteit en professionele groei van de medewerker, en zorgt er ook voor dat zij beter functioneren en lesgeven. Daarnaast zijn de competenties en houding van medewerkers bepalend voor (het gevoel van) de betrokkenheid van leerlingen en ouders/verzorgers.  
  • Betrek een diverse groep leerlingen: Leerlingbetrokkenheid en -participatie zorgen ervoor dat leerlingen het gevoel hebben dat ze gehoord worden, en dat ze inspraak en verantwoordelijkheid krijgen in de leefomgeving van de school. Dit resulteert in een positieve schoolbeleving, sterkere leermotivatie en sociale ontwikkeling. Vraag leerlingen hoe zij het schoolklimaat beleven en laat ze bijvoorbeeld meedenken bij het opstellen van regels voor in de klas. Zo zorg je er gelijk voor dat zij het beleid rondom een veilig en inclusief schoolklimaat omarmen.  
  • Betrek ouders/verzorgers: het is belangrijk om ouders/verzorgers op de hoogte te houden van wat er op de school gebeurt. Dit verbetert het schoolklimaat voor de leerling en kan de werklast voor docenten verminderen. Wanneer ouders/verzorgers betrokken zijn bij het onderwijs dat de leerling volgt, is er minder verzuim en vroegtijdig schoolverlaten. Zo kunnen ze toezicht houden op het functioneren op school, ondersteunen bij huiswerk, op de hoogte blijven van waar de leerling op school mee bezig is en bijsturen waar nodig.    
  • Maak contact met ouders/verzorgers door je goed in de achtergrond van de leerling te verdiepen, een kennismakingsgesprek in te plannen en te bedenken wat een leerling hierin kan bijdragen. 

Trek ook op met andere scholen, lokale partners en gemeenten: zij kunnen een rol spelen bij het werken aan een veilig en inclusief schoolklimaat. Bijvoorbeeld door mee te denken over de aanpak, of over interventies die op school kunnen worden ingezet. Ga in gesprek met deze partijen over hoe je elkaar kunt versterken in het werken aan gelijke kansen, waar de gezamenlijke focus in de gemeente ligt en welke doelen jullie samen kunnen behalen. Landelijke expertisecentra en de Gezonde School-adviseurs vanuit de GGD Gemeentelijke gezondheidsdienst (Gemeentelijke gezondheidsdienst)’en kunnen kennis en tools aanreiken om op jouw school te werken aan een veilig en inclusief klimaat.

Invloed van jouw welbevinden

Jouw welbevinden heeft invloed om het welbevinden van leerlingen. Door ervoor te zorgen dat je als docent lekker in je vel zit, wordt het ook makkelijker om het welbevinden van leerlingen te bevorderen. Meer weten? Lees de 8 tips voor een beter welbevinden van leraren.  

Oudere leerlingen geven les

Op het Corderius College in Amersfoort discussiëren leerlingen en docenten met elkaar over belangrijke thema’s rondom veiligheid en geven leerlingen les aan brugklassers. Hierin staan persoonlijke verhalen, herkenbaarheid en begrip centraal. Lees verder in Leerlingen geven les aan brugklassers.

Speel het spel ‘Gedragen gedrag’

Het spel Gedragen Gedrag van Stichting School & Veiligheid helpt bij het samen tot afspraken komen door met elkaar in gesprek te gaan over gewenst en ongewenst gedrag in school. Bekijk de variant voor vo.    

Hoe een veilig en inclusief schoolklimaat bijdraagt aan kansengelijkheid 

Een veilig en inclusief schoolklimaat bevordert kansengelijkheid. Sommige leerlingen groeien op in moeilijke omstandigheden, denk aan armoede, traumatische gebeurtenissen, een onveilige thuissituatie, discriminatie of een leerachterstand. Dit heeft invloed op hun welbevinden en ontwikkeling. Wees je ervan bewust dat er niet alleen sprake is van uitdagingen, maar ook van veerkracht bij de leerlingen die opgroeien in moeilijke omstandigheden. Veerkracht biedt kansen voor ontwikkeling. Als school kun je hieraan bijdragen door leerlingen een gevoel van acceptatie, veiligheid, verbondenheid en ontwikkelmogelijkheden te geven.

  1. Zorg voor een duidelijke visie rondom kansengelijkheid. Bedenk: wat voor school wil je zijn? Wat wil je leerlingen meegeven? En hoe ga je daar vervolgens handen en voeten aan geven? Hoe zorg je ervoor dat je ongelijk behandelt wanneer dat nodig is?   
  2. Besteed voldoende aandacht aan signaleren. Door kansenongelijkheid te signaleren kan vervolgens bekeken worden welke ondersteuning een leerling nodig heeft. Ondersteunen kan bijvoorbeeld door leerlingen te helpen met het aanvragen van regelingen waardoor zij materiele of financiële steun kunnen krijgen.    
  3. Bied ondersteuning op maat. Alleen door leerlingen die opgroeien met ongelijke kansen ongelijk te behandelen, kom je tot gelijkheid. Iedere leerling heeft dus iets anders nodig, misschien meer dan het reguliere aanbod aan alle leerlingen. Sommige leerlingen hebben ondersteuning nodig bij de dingen die ze van huis uit niet, minder of anders hebben meegekregen, bijvoorbeeld educatieve uitjes of hulp bij huiswerk.   
  4. ​​​​​​​Maak thuistalen en –culturen zichtbaar en hoorbaar in de school. Waardering en aandacht voor de verschillende culturen en kenmerken van leerlingen zorgt ervoor dat leerlingen zich makkelijker thuis voelen en meer gewaardeerd voelen.   
  5. Werk samen met wijk- of buurtteams en jongerenwerk. Door als school samen te werken met deze partijen kun je de ondersteuning thuis en op school met elkaar afstemmen. Doordat docenten de leerling regelmatig ziet, krijgt het wijkteam en jongerenwerkers een beter beeld van wat er precies speelt bij een leerling.

Tip: meer lezen over een inclusieve school en kansengelijkheid?   

Door samen te werken aan het welbevinden op school draag je bij aan gelijke kansen voor alle leerlingen:  

Wat kun je nog meer doen?    

  • Creëer ruimte voor zelfontplooiing: denk aan mogelijkheden tot opleidingen voor medewerkers, bijvoorbeeld een opleiding tot gedragsspecialist, over traumasensitief lesgeven, groepsprocessen of over communicatie om een goede samenwerking met en van de leerlingen tot stand te brengen. Zo sluiten medewerkers beter aan bij de individuele onderwijsbehoeften van leerlingen waardoor zij beter kunnen leren en zichzelf beter kunnen ontwikkelen. Betrek medewerkers ook bij het intern vormgeven van de professionalisering, wissel uit wat er gaande is op school en wat er nodig is om daar positieve uitkomsten te versterken en moeilijkheden op te lossen.    
  • Besteed aandacht aan de fysieke omgeving: creëer rustige plekken waar leerlingen zich terug kunnen trekken, met voldoende licht. En creëer ook plekken waar zij sociaal contact op kunnen zoeken.    
  • Vergeet de online omgeving niet: het leven van een leerling speelt zich voor een groot deel online af. Goede sociale online omgangsvormen zijn onderdeel van een veilig en inclusief schoolklimaat. Het gebruik van sociale media, onderhouden van contacten en uitwisselen van informatie kan het veiligheidsgevoel binnen de school beïnvloeden. Daarom is het goed om hier afspraken over te maken en aandacht te geven aan de sociale aspecten van onlinemogelijkheden in de klas. Kijk op de website van van Stichting School en Veiligheid voor meer informatie over social media .     
  • Bespreek de pedagogische wegwijzers van Stichting School en Veiligheid voor het vo in je schoolteam en bedenk samen hoe docenten vanuit alledaagse situaties de sociale veiligheid in de klas kunnen bevorderen. De wegwijzers bieden handelingsperspectieven om docenten te ondersteunen bij hun pedagogisch vakmanschap.    

Tip: Ga verder met het thema Welbevinden    

Wil je meer aandacht besteden aan het welbevinden op jouw school? Ga aan de slag met het thema Welbevinden voor vo.