Geef in het so geen les over roken, alcohol en drugs, maar zet in op sociaal-emotionele vaardigheden. Voor leerlingen in het vso is het nodig om in de lessen structureel aandacht te geven aan het voorkomen van roken en alcohol- en drugsgebruik. Vooral bij leerlingen in cluster 4 ligt het (problematisch) middelengebruik hoger dan bij hun leeftijdsgenoten in het reguliere onderwijs. Bovendien beginnen zij eerder met experimenteren. Neem de lessen op in het curriculum en het schoolbeleid. Informeer ouders en verzorgers over het lesprogramma. En zorg voor scholing voor leraren.

• Sociaal-emotionele ontwikkeling - so
  • Geef leerlingen in de basisschoolleeftijd geen les over roken, alcohol of drugs. Over het algemeen werkt dat beter, omdat de meeste leerlingen in het so nog geen interesse hebben in roken, alcohol en drugs.
  • Versterk de sociaal-emotionele ontwikkeling van leerlingen. Dat kan helpen om problematisch gebruik van middelen op latere leeftijd te voorkomen. Aan dat gebruik kunnen namelijk motieven voorafgaan, zoals groepsdruk en erbij willen horen. 
  • Denk ook aan algemenere vaardigheden, zoals zelfcontrole en problemen oplossen. Meer hierover lees je in de Richtlijnen verslavingspreventie binnen het onderwijs(PDF).
  • Begeleid leerlingen die wel bezig zijn met roken of alcohol individueel. Gedragstrainingen kunnen goed werken bij deze leerlingen.
• Lessen en activiteiten - vso
  • Laat in het vso onderwijsactiviteiten over roken, alcohol en drugs structureel aan bod komen, zodat leerlingen goed voorbereid zijn. Leerlingen zijn voortdurend in ontwikkeling en zodra ze 18 jaar of ouder zijn mogen ze al een stuk meer.
  • Maak in het lesaanbod gebruik van Gezonde School-activiteiten voor het vso. Zo worden leerlingen zich bewust van de risico’s van roken, alcohol en drugs. Let daarbij wel op negatieve groepsprocessen en wees je bewust van de invloed die leerlingen op elkaar hebben.
  • Kies bijvoorbeeld voor Be Wise, Think Twice. Deze activiteit is gericht op de eerste twee klassen in cluster 4 van het vso. In vier lessen leren leerlingen over gewoontes, middelengebruik en de nadelen ervan en over stoppen met een gewoonte.
  • Zorg voor individuele begeleiding van leerlingen met problematisch gebruik. Zet bijvoorbeeld Moti-4 in.
• Curriculum - vso
  • Neem in het vso een educatief aanbod over roken, alcohol en drugs op in het curriculum en leg hierin uit wat er in welke les behandeld wordt. Doe dit voor zowel de onderbouw als de bovenbouw.
  • Gebruik bij het bepalen van het educatieve aanbod de Richtlijnen verslavingspreventie binnen het onderwijs(PDF). 
  • Geef in de lessen aandacht aan vaardigheden die leerlingen nodig hebben om verleidingen te weerstaan. Denk aan het omgaan met groepsdruk of het uitoefenen van zelfcontrole. Gebruik hierbij de Richtlijnen verslavingspreventie binnen het onderwijs(PDF). Binnen deze richtlijnen is ook speciale aandacht voor risicogroepen.
  • Neem onderwijsactiviteiten over roken, alcohol en drugs op in het schoolbeleid en geef er uitleg bij. Waarom worden ze uitgevoerd, wie is ervoor verantwoordelijk en in welke leerjaren vinden ze plaats?
• Bij-/nascholing - vso
  • Bied docenten regelmatig de mogelijkheid tot bij- of nascholing. Lesgeven over roken, alcohol- en drugspreventie vraagt namelijk om specifieke kennis en vaardigheden.
  • Denk bij scholing aan het leren herkennen van en omgaan met negatieve groepsprocessen door deviantietraining. Risicoleerlingen beïnvloeden elkaar vaak negatief.
  • Bied ook scholing die medewerkers helpt om een  vertrouwensband met de leerlingen op te bouwen. Dit is noodzakelijk om de lessen op een juiste wijze te kunnen uitvoeren.
  • Neem contact op met een Gezonde School-adviseur of met een lokale instelling voor verslavingszorg voor het aanbod.
• Ouders en verzorgers
  • Informeer ouders en verzorgers over het lesaanbod. Zij hebben veel invloed op hun kind en kunnen regels en afspraken maken en in gesprek blijven met hun kind. Informeren kan op verschillende manieren, bijvoorbeeld via een nieuwsbrief, update via de mail of de schoolgids. Ook kun je het bespreken tijdens ouderavonden en in de ouderraad of medezeggenschapsraad.
  • Houd er rekening mee dat ouders en verzorgers minder of niet in staat zijn om hun kind goed te begeleiden. De rol van de docent of mentor is daarom wel belangrijker dan in het reguliere onderwijs.
  • Houd nauw contact met ouders en verzorgers, via bijvoorbeeld mentorgesprekken.
  • Lees meer over het betrekken van ouders en verzorgers.

Leerlingen die ouders of verzorgers hebben met alcohol- en/of drugsproblemen vormen een risicogroep. Zij hebben meer kans op het ontwikkelen van problematisch gebruik. Het is daarom belangrijk dat deze leerlingen op tijd gezien en geholpen worden. Observeer en doe periodiek onderzoek bij leerlingen. Zorg dat medewerkers adequaat kunnen reageren en ondersteuning kunnen bieden. En leg afspraken vast in een zorgprotocol.

• Observeer en ga in gesprek
  • Signaleer problemen of zorgen rond middelengebruik door leerlingen te observeren en met hun ouders en verzorgers in gesprek te gaan.
  • Deel signalen met de interne specialisten bij jou op school, zoals de gedragstherapeut.
  • Denk ook aan de resultaten van het periodiek onderzoek van de jeugdgezondheidszorg of GGD Gemeentelijke gezondheidsdienst (Gemeentelijke gezondheidsdienst). Ze bieden inzicht in de gezondheid van leerlingen en of er in hun directe omgeving problemen zijn met roken, alcohol of drugsgebruik.
• Reageer adequaat
  • Zorg dat medewerkers adequaat kunnen reageren en ondersteuning kunnen bieden bij problemen rond roken, alcohol of drugs bij leerlingen. 
  • Bied medewerkers daarvoor trainingen aan. Zo leren ze signalen van roken en alcohol- en drugsgebruik te herkennen, het gesprek met leerlingen aan te gaan en probleemgebruikers te begeleiden naar verdere zorg. 
  • Vraag de preventiewerker op jouw school naar het aanbod. Trainingen op dit gebied worden gegeven door medewerkers van een GGD of instelling voor verslavingszorg.
• Protocol
  • Zorg voor heldere afspraken en werkwijzen rond het bieden van hulp. Wat gebeurt er als een zorg of probleem rond roken, alcohol of drugs wordt gesignaleerd? Wie pakt de zorg op? Hoe en wanneer wordt een leerling verwezen en naar wie? Denk hierbij aan de rol van het zorgteam. 
  • Maak afspraken met een instelling voor verslavingszorg, de GGD, de JGZ Jeugdgezondheidszorg (Jeugdgezondheidszorg), schoolmaatschappelijk werkers, sociale wijkteams of buurtteams, zodat leerlingen, ouders of verzorgers hulp en ondersteuning kunnen krijgen.
  • Leg de afspraken vast in een zorgprotocol en zorg ervoor dat alle schoolmedewerkers het protocol kennen. Laat een medewerker van de GGD of een instelling voor verslavingszorg helpen bij het opstellen van het protocol.
• Informeren
  • Informeer leerlingen, ouders en verzorgers bij wie ze terechtkunnen voor vragen of hulp rond roken, alcohol en drugs. Denk aan de zorgcoördinator, de vertrouwenspersoon, de mentor of leerkracht. Dat verkleint de kans dat problemen blijven bestaan of erger worden. 
  • Informeer leerlingen, ouders en verzorgers, bijvoorbeeld via de website, een nieuwsbrief, de schoolgids, ouderavonden of gesprekken.

Tips

• Verstandig omgaan met alcohol, drugs en roken. Wat kunnen docenten doen? Beluister Gezonde School, de podcast over: middelengebruik.

Zorg dat roken, alcohol- en drugspreventie een vaste plek heeft in het schoolbeleid. School- en gedragsregels kunnen helpen bij het voorkomen en terugdringen van roken en alcohol- en drugsgebruik. Betrek leerlingen en medewerkers bij het opstellen en uitvoeren van het beleid.  

• Beleid
  • Zorg dat de school een visie heeft op roken en het gebruik van alcohol (en in het vso: drugs) en dat hier blijvend aandacht voor is.
  • Veranker de visie in beleid. In een goed beleidsplan staat wat de school doet om het gebruik van verslavende middelen te voorkomen en welke doelen de school hiermee wil bereiken.
• Regels
  • Zorg voor school- en gedragsregels. Denk aan het rookvrij houden van het schoolterrein. En aan regels voor ouders, verzorgers en medewerkers rondom activiteiten zoals een kamp, schoolreis, ouderavond of kerstborrel.
  • Zorg ervoor dat de regels worden nageleefd: 
    • Houd toezicht. Laat tijdens schooltijd alle medewerkers handhaven zodat er geen gedoogcultuur ontstaat.
    • Leg sancties vast in het schoolreglement en communiceer deze, ook via de schoolwebsite of de schoolgids
    • Betrek in het vso de buurtregisseur of wijkagent waar nodig.
• Informeren en betrekken
  • Betrek leerlingen, ouders, verzorgers en medewerkers bij het opstellen en uitvoeren van het beleid. Op die manier voelen meer mensen zich verantwoordelijk voor het slagen ervan. 
  • Leg uit waarom beleid rond roken, alcohol en drugs nodig is en zorg dat iedereen kan meedenken, bijvoorbeeld via de ouderraad.
  • Informeer iedereen regelmatig over het beleid rond roken en gebruik van alcohol (en drugs). Denk aan een nieuwsbrief, een voorlichting of ouderavonden.
• Borgen
  • Borg taken en verantwoordelijkheden. Maak één medewerker verantwoordelijk voor het beleid rond roken, alcohol (en in het vso ook drugs). Stel bijvoorbeeld een medewerker aan als Gezonde School-coördinator. Meestal is dit een zorgcoördinator, veiligheidscoördinator, onderbouwcoördinator of docent. Deze Gezonde School-coördinator kan bij het verdelen van taken en verantwoordelijkheden denken aan:
    • Voorlichten over roken, alcohol (en drugs), zoals ouderavonden.
    • Zorgen dat de school- en gedragsregels rondom roken en alcohol (en drugs) worden toegepast.
    • Informeren van medewerkers, leerlingen, ouders en verzorgers.
    • Creëren van draagvlak onder leerlingen, medewerkers, ouders en verzorgers.
    • Signaleren van zorgen of problemen rond roken en gebruik van alcohol (en drugs).
    • Uitvoeren en handhaven van het beleid rond roken en alcohol (en drugs).
    • Evalueren van het beleid (bijvoorbeeld jaarlijks).

Tips

• Wil je meer weten over het opstellen van beleid rond roken, alcohol (en drugsgebruik)? Helder op school biedt handige voorbeelden. Lees de informatie voor het primair onderwijs of het voortgezet onderwijs. 
• Wil je hulp bij het uitvoeren van de Gezonde School-aanpak? Neem contact op met een Gezonde School-adviseur.