Relaties en seksualiteit in het mbo

Voor een veilig schoolklimaat en een gezonde ontwikkeling van alle studenten is het belangrijk om aandacht te besteden aan relaties en seksualiteit. Op deze pagina lees je hoe je dit op een blijvende manier kunt implementeren. Ook lees je hoe je een themacertificaat kunt behalen, zodat jouw school zich een Gezonde School mag noemen.

Waarom werken aan relaties en seksualiteit?

De meeste studenten zijn nog volop in ontwikkeling op gebied van relaties en seksualiteit. Hoe ze omgaan met seksualiteit, grenzen, seksuele diversiteit en genderdiversiteit, is bepalend voor hun eigen vorming én voor die van hun schoolgenoten – en daarmee ook voor het schoolklimaat.
Aandacht hiervoor leidt tot meer zelfbewuste, seksueel gezonde jongeren en uiteindelijk ook tot minder schooluitval en een beter toekomstperspectief.
Seksuele vorming draagt bij aan het voorkomen van onbedoelde zwangerschappen, seksuele grensoverschrijding, soa Seksueel overdraagbare aandoeningen (Seksueel overdraagbare aandoeningen)’s. Ook is er aandacht voor mensen met een andere seksuele oriëntatie of genderidentiteit.
Studenten krijgen betrouwbare informatie en worden voorbereid op seksuele contacten. Ook weten ze beter wat hun eigen wensen en grenzen zijn en leren ze respectvol met elkaar om te gaan.
Door aandacht te besteden aan relaties en seksualiteit kunnen studenten problemen eerder aankaarten en hulp of advies vragen.

Voor je begint...

Wat doet jouw school allemaal al?

Heb je je beginsituatie goed in kaart? Denk aan je visie, vertrekpunt en kansen. Met de themascan kun je afvinken wat je al op orde hebt.

Beginsituatie Themascan

Heb je een Gezonde School-coördinator?

Om succesvol aan de slag te gaan is het belangrijk om een coördinator aan te stellen: een medewerker die enthousiast en gemotiveerd is.

Gezonde School-coördinator

Werk met een gedegen stappenplan

Met het Gezonde School-stappenplan bereik je sneller resultaat. En kun je je resultaten gemakkelijker behouden.

Zo maak je je plan

Hoe zorg je voor draagvlak?

Draagvlak is een belangrijke voorwaarde voor succes. Het betekent dat jouw plan ook hún plan is geworden.

Zo creëer je draagvlak

Aan de slag met Relaties en seksualiteit

De Gezonde School-aanpak zorgt voor een blijvend resultaat. Implementeer relationele en seksuele vorming op jouw school aan de hand van de vier pijlers: educatie, schoolomgeving, signalering en beleid.

✔ Educatie

Studenten zijn seksueel actief of worden dat binnen aanzienlijke tijd. Zorg dat ze weten hoe ze op een gezonde manier relaties aan kunnen gaan of ontdekken wat veilig en prettig is, voor zichzelf en de ander. Geef relaties en seksualiteit een structurele plek in de lessen. Neem het op in het curriculum en het schoolbeleid. Zorg voor bij- en nascholing voor medewerkers en informeer ouders en verzorgers.

Lessen/activiteiten
- Geef lessen die helpen bij relationele en seksuele vorming en die aansluiten bij de belevingswereld van de studenten.
- Maak in het lesprogramma gebruik van erkende Gezonde School-activiteiten om te werken aan relaties en seksualiteit. Zo komen studenten erachter wat hun wensen en grenzen zijn en hoe ze rekening kunnen houden met die van anderen.
- Besteed in de lessen aandacht aan onderwerpen als relatievorming, wensen en grenzen, seksuele diversiteit, de positieve aspecten van seksualiteit en het voorkomen van soa Seksueel overdraagbare aandoeningen (Seksueel overdraagbare aandoeningen)’s en onbedoelde zwangerschappen door veilig vrijen.
Curriculum
- Neem lessen over relaties en seksualiteit op in het curriculum. Bedenk hierbij dat seksuele vorming onderdeel is van de dimensie vitaal burgerschap.
Schoolbeleid
- Neem onderwijsactiviteiten over relaties en seksualiteit op in het schoolbeleid en geef er uitleg bij. Waarom worden ze uitgevoerd en in welke leerjaren vinden ze plaats?
Bij-/nascholing
- Bied docenten de mogelijkheid tot bij- of nascholing. Lesgeven in relaties en seksualiteit kan uitdagend zijn en er komen verschillende competenties van docenten bij kijken. Kunnen de docenten op jouw school een veilige sfeer creëren? Weten ze hoe ze het beste kunnen reageren op vragen van hun studenten? Neem contact op met een Gezonde School-adviseur voor het aanbod. Of kijk voor meer informatie op Seksuelevorming.nl.
Ouders/verzorgers
- Informeer ouders en verzorgers. Veel mbo middelbaar beroepsonderwijs (middelbaar beroepsonderwijs )-studenten zijn minderjarig of wonen thuis. Voor deze studenten spelen de ouders en verzorgers een belangrijke rol in de seksuele opvoeding. Informeer ouders en verzorgers daarom over het lesprogramma. Zo zijn ze beter voorbereid en kunnen ze gedrag of vragen van hun kind beter duiden. Informeren kan op verschillende manieren, bijvoorbeeld via een nieuwsbrief of de schoolgids.

Tips

Lang Leve de Liefde is een flexibel lesprogramma met gevarieerde lessen: van relaties en partnerkeuze tot veilig vrijen en wensen en grenzen. Studenten werken aan kennis, houding en vaardigheden rondom het thema relaties en seksualiteit.
Gender & Sexuality Alliances bevat lesmateriaal en spelvormen om op school een veilige sfeer te creëren rond gender en seksualiteit, voor alle leerjaren en niveaus. Het doel is dat iedereen de vrijheid heeft om te kunnen zijn wie ze zijn.
Het stopt bij jou! is een spel waarbij studenten inzicht krijgen in de impact van hun gedrag bij shame-sexting.
Organiseer activiteiten, zoals een projectweek rond relaties en seksualiteit of doe mee aan de Week van de Liefde.

✔ Schoolomgeving

Zorg voor aandacht voor relaties en seksualiteit in de schoolomgeving. Denk aan een veilige fysieke ruimte, een veilig schoolklimaat en aan handelen bij grensoverschrijdend gedrag. Laat studenten en medewerkers meedenken en zoek de samenwerking op met ketenpartners in je regio.

Veilige omgeving
- Maak van de school een veilige omgeving.
- Let op de fysieke ruimte. Zijn daar verbeteringen in aan te brengen? Zorg er bijvoorbeeld voor dat donkere plekken verlicht worden en dat er zicht is op werkplekken buiten het klaslokaal. Ook kun je denken aan toezicht op het schoolplein, cameratoezicht en de aanwezigheid van condoomautomaten op school.
- Een veilige schoolomgeving betekent ook dat medewerkers seksueel grensoverschrijdend gedrag kunnen herkennen en adequaat kunnen handelen. Zie de pijler 'Signalering'.
Veilig klimaat
- Je kunt ook laten zien dat de school een veilig klimaat heeft of hieraan werkt. Doe bijvoorbeeld mee met Paarse Vrijdag of hang posters op van een Gender and Sexuality Alliance om een positieve sfeer rond seksuele diversiteit en genderdiversiteit te creëren.
Meedenken
- Laat studenten actief meedenken over hoe relaties en seksualiteit bespreekbaar kunnen worden gemaakt op school. Je kunt ze ook zelf activiteiten laten organiseren. Zo kunnen ze zelf een Gender and Sexuality Alliance opstarten.
- De school kan de studentenraad en medewerkers om advies vragen bij het opstellen van beleid of gedragsregels. Op welke plekken in en rond school voelen ze zich minder veilig?
Samenwerking
- Zoek de samenwerking op met ketenpartners, zoals de GGD Gemeentelijke gezondheidsdienst (Gemeentelijke gezondheidsdienst ), Jeugdzorg Nederland, COC, politie en gemeente. Je kunt ook denken aan lokale organisaties, zoals een vrouwenopgang of organisaties die zich inzetten tegen partnergeweld. Zo kun je op school bijvoorbeeld een gastles, training of workshop laten geven door een partner.

Tips

Kijk op Seksuelevorming.nl voor tips.

✔ Signalering

Doe periodiek onderzoek bij studenten. Wees alert op zorgwekkende ontwikkelingen. Zorg voor tijdige signalering van seksueel grensoverschrijdend gedrag. Zorg dat signalen opgepakt worden door een signalerings-, zorg- en verwijsstructuur. Regel hulp voor studenten met problemen of zorgen rond relaties en seksualiteit. Zorg dat studenten, ouders en verzorgers weten bij wie ze terecht kunnen als ze vragen of hulp nodig hebben.

Periodiek onderzoek
- Doe periodiek onderzoek bij studenten. Het is aan te raden om jaarlijks de seksuele gezondheid van studenten in kaart brengen voor een tijdige signalering van seksueel grensoverschrijdend gedrag. Dit kan bijvoorbeeld met Testjeleefstijl.nl.
Signalen oppakken
- Zorg dat signalen worden opgepakt door een signalerings-, zorg- en verwijsstructuur op te zetten:
  - Zorg voor heldere afspraken. Wat gebeurt er als een probleem rond relaties en seksualiteit wordt gesignaleerd? Wie beantwoordt vragen en wie signaleert problemen? Wie beoordeelt een probleem? Wanneer biedt de school hulp en welke hulp is dat?
  - Leg de afspraken vast in een zorgprotocol. Denk ook aan een goede meldcode en zorg ervoor dat alle schoolmedewerkers het protocol kennen.
  - Bespreek signalen rondom relaties en seksualiteit met het ZAT (Zorg- en adviesteam) van de school en verwijs op tijd naar een vertrouwenspersoon of schoolmaatschappelijk werker.
Informeren
- Zorg dat studenten, ouders en verzorgers weten bij wie ze terecht kunnen als ze vragen of hulp nodig hebben rondom relaties en seksualiteit. Je kunt denken aan:
  - de vertrouwenspersoon of studieloopbaanbegeleider bij vragen of voor hulp;
  - Sense.info en anticonceptievoorjou.nl voor informatie voor studenten.
- Het is handig om de studenten, ouders en verzorgers hierover te informeren, ook als de studenten nog geen vragen hebben. Zo wordt de drempel om hulp te zoeken lager. Vermeld daarom regelmatig in de lessen waar ze terechtkunnen bij vragen en neem dit op in de schoolgids.

Tips

Kijk op Seksuelevorming.nl voor tips voor het signaleren van problemen bij studenten.

✔ Beleid

Zorg dat aandacht voor relaties en seksualiteit een vaste plek heeft in het schoolbeleid. Welke visie heeft de school op relaties en seksualiteit? Zorg voor schoolregels en naleving. Betrek studenten en medewerkers hierbij. Borg taken en verantwoordelijkheden en evalueer je beleid ongeveer elke twee jaar.

Visie
- Welke visie heeft de school op relaties en seksualiteit? Heeft de school op meerdere momenten aandacht voor dit thema? Door dit op te nemen in een schoolbreed beleid zorg je ervoor dat er blijvend aandacht voor is.
Schoolregels
- Zorg voor schoolregels. Deze kunnen helpen bij een respectvolle omgang met elkaar. Denk aan regels over seksueel grensoverschrijdend of discriminerend gedrag. Ook kunnen regels de interactie tussen studenten en medewerkers stimuleren. Zo zorg je ervoor dat de regels worden nageleefd:
  - Houd toezicht.
  - Leg sancties vast en communiceer deze, ook via de schoolwebsite of de schoolgids.
  - Registreer ernstige incidenten van seksueel grensoverschrijdend gedrag om het beleid te ondersteunen. Dit kan in de vorm van een incidentenregistratie.
Betrekken en informeren
- Betrek studenten en medewerkers bij het opstellen van het beleid. Leg uit waarom het beleid nodig is en zorg dat iedereen kan meedenken. Als iedereen meewerkt aan het beleid voelen ze zich meer verantwoordelijk voor het slagen ervan.
- Informeer studenten en medewerkers jaarlijks over het beleid rond relaties en seksualiteit, bijvoorbeeld tijdens een informatieavond, via de website of in een nieuwsbrief.
Borgen taken en verantwoordelijkheden
- Maak één medewerker verantwoordelijk voor het beleid rond relaties en seksualiteit, bijvoorbeeld de Gezonde School-coördinator. Meestal is dit een zorgcoördinator, veiligheidscoördinator of docent.
- De Gezonde School-coördinator kan bij het verdelen van taken en verantwoordelijkheden denken aan:
  - Zorgen dat de school- en gedragsregels rondom relaties en seksualiteit worden toegepast.
  - Organiseren van trainingen voor docenten en andere medewerkers.
  - Voorlichten over relaties en seksualiteit en inzetten van erkende Gezonde School-activiteiten.
  - Informeren van medewerkers, studenten en ouders/verzorgers.
  - Signaleren van problemen rond relaties en seksualiteit.
Evalueren
- Evalueer de uitvoering van je beleid ongeveer elke twee jaar. Zo kom je erachter of het nodig is het beleid of de gedragsregels aan te passen, en of het beleid nog aansluit bij maatschappelijke ontwikkelingen.

Tips

Op Seksuelevorming.nl vind je tips over het opstellen van een visie en beleid.
Een Gezonde School-adviseur kan je helpen met het opstellen van je beleid en voorbeelden geven.
Maak gebruik van de Stimuleringsregeling Gezonde Relaties & Seksualiteit. Hiermee krijgt de school ondersteuning van de GGD Gemeentelijke gezondheidsdienst (Gemeentelijke gezondheidsdienst ) en een geldbedrag om aandacht voor relaties en seksualiteit te versterken.

Inspiratie

Afkijken mag!

Leer van andere mbo middelbaar beroepsonderwijs (middelbaar beroepsonderwijs )-scholen die de Gezonde School-aanpak voor relaties en seksualiteit toepasten.

Lees de praktijkverhalen

Meer inspiratie

Tips en tools voor het lesgeven op Seksuelevorming.nl.
Lesmateriaal op Seksuelevorming.nl
Ondersteuning en tips voor docenten over lesgeven in de liefde.
Ondersteuning bij het bevorderen van een veilig schoolklimaat door Stichting School & Veiligheid.
Informatie van de Gender and Sexuality Alliance
Informatie voor studenten over seks, verliefdheid en relaties op Sense.info.

Financiële en praktische ondersteuning

Met een stimuleringsregeling kun je praktische en financiële ondersteuning krijgen. Met het ondersteuningsaanbod bijvoorbeeld ontvangt jouw school advies en ondersteuning van de Gezonde School-adviseur en kan jouw school een geldbedrag inzetten voor onder andere de Gezonde School-coördinator, erkende Gezonde School-activiteiten of de aanvraag van een themacertificaat.

Met de Stimuleringsregeling Relaties en Seksualiteit ontvangt jouw school advies en ondersteuning van een Gezonde School-adviseur en een geldbedrag . Dit geld kan jouw school gebruiken voor de inzet van een Gezonde School-coördinator, de aanschaf van erkende Gezonde School-activiteiten op het gebied van relationele en seksuele vorming en/of extra scholingsaanbod. Voor deze regeling volgt de Gezonde School-coördinator een verplichte basistraining.

Bekijk alle stimuleringsregelingen

Themacertificaat Relaties en seksualiteit

Wil je laten zien dat jouw school op een goede manier werkt aan relationele en seksuele vorming? Vraag dan het themacertificaat Relaties en seksualiteit aan.

Bekijk alle criteria Vraag het themacertificaat aan

Heeft jouw school minimaal één themacertificaat behaald? Dan mag jouw school zich een Gezonde School noemen. Lees meer over het vignet Gezonde School en het aanvraagproces.

Deze scholen gingen je voor

En dan...

Heb je het thema Relaties en seksualiteit met succes geïmplementeerd? Gefeliciteerd! Nu is het belangrijk om het thema onder de aandacht te houden en te verstevigen.

Je kunt verdiepen binnen je thema('s). Je kunt ook verbreden naar en verbinden met andere thema's.

De gouden stap

Deze pagina is tot stand gekomen in samenwerking met Rutgers en Soa Aids Nederland.

Werken aan relationele en seksuele vorming

Waarom werken aan relaties en seksualiteit?

Waarom werken aan relaties en seksualiteit?

Voor je begint...

Wat doet jouw school allemaal al?

Heb je een Gezonde School-coördinator?

Werk met een gedegen stappenplan

Hoe zorg je voor draagvlak?

Aan de slag met Relaties en seksualiteit

✔ Educatie

✔ Schoolomgeving

✔ Signalering

✔ Beleid

Inspiratie

Afkijken mag!

Afkijken mag!

Meer inspiratie

Financiële en praktische ondersteuning

Themacertificaat Relaties en seksualiteit

Deze scholen gingen je voor

En dan...

Deel deze pagina