Voor leerlingen in het vso is het nodig om in de lessen aandacht te geven aan het voorkomen van roken en alcohol- en drugsgebruik. Vooral bij leerlingen in cluster 4 ligt het (problematisch) middelengebruik hoger dan bij hun leeftijdsgenoten in het reguliere onderwijs. Bovendien beginnen zij eerder met experimenteren. Daarbij kan groepsdynamiek een rol spelen. Denk bijvoorbeeld aan groepsdruk. Hoe kun je educatie inzetten in het vso? En waar kun je in het so beter aandacht aan besteden?
Versterk de sociaal-emotionele ontwikkeling van leerlingen in het so
De meeste leerlingen op so-scholen hebben wellicht nog weinig of geen interesse in roken, alcohol en drugs, hoewel er uitzonderingen kunnen zijn. Bij leerlingen in de basisschoolleeftijd werkt het over het algemeen beter om geen les te geven over roken, alcohol of drugs, maar om de sociaal-emotionele ontwikkeling van leerlingen te versterken. Leerlingen leren dan bijvoorbeeld hoe ze lekker in hun vel kunnen zitten en weerbaarder worden tegen allerlei verleidingen. Dat kan helpen om problematisch gebruik van middelen zoals tabak en alcohol op latere leeftijd te voorkomen. Aan dat gebruik kunnen namelijk motieven voorafgaan, zoals groepsdruk en erbij willen horen. Denk ook aan algemenere vaardigheden, zoals zelfcontrole en problemen oplossen. Meer hierover lees je in de Richtlijnen verslavingspreventie binnen het onderwijs.
Zijn er wel so-leerlingen bezig met roken of alcohol? Begeleid deze leerlingen dan individueel. Gedragstrainingen werken goed bij deze leerlingen.
Zet Gezonde School-activiteiten in op vso-scholen
Werk je op een vso-school, maak dan in het lesprogramma gebruik van Gezonde School-activiteiten. Zo worden leerlingen zich bewust van de risico’s van roken, alcohol en drugs. Let daarbij wel op negatieve groepsprocessen en wees je bewust van de invloed die leerlingen op elkaar hebben. Kies bijvoorbeeld voor:
Be Wise, Think Twice
Deze activiteit is gericht op de eerste twee klassen in cluster 4 van het vso. In vier lessen leren leerlingen over gewoontes, middelengebruik en de nadelen ervan en over stoppen met een gewoonte. Vooraf wordt de docent getraind.
Alle Gezonde School-activiteiten
Zoek je een andere activiteit of wil je weten wat voor activiteiten er nog meer zijn?
Tip: kies een passende activiteit bij problematisch gebruik
Zijn er al leerlingen met problematisch gebruik? Dan is het beter om een Gezonde School-activiteit in te zetten waarmee je deze leerlingen individueel kunt begeleiden, zoals met Moti-4.
Geef structureel aandacht aan het voorkomen van roken, alcohol- en drugsgebruik in het vso
Leerlingen zijn voortdurend in ontwikkeling en zodra ze 18 jaar of ouder zijn mogen ze legaal drinken, roken en drugs gebruiken. Het is daarom handig om in het vso onderwijsactiviteiten over roken, alcohol en drugs structureel aan bod te laten komen, zodat leerlingen goed voorbereid zijn. Dat kan bijvoorbeeld zo:
- Neem een educatief aanbod over roken, alcohol en drugs op in het curriculum en leg hierin uit wat er in welke les behandeld wordt. Doe dit voor zowel de onderbouw als de bovenbouw.
- Gebruik bij het bepalen van het educatieve aanbod de Richtlijnen verslavingspreventie binnen het onderwijs.
- Neem onderwijsactiviteiten over roken, alcohol en drugs op in het schoolbeleid en geef er uitleg bij. Waarom worden ze uitgevoerd, wie is ervoor verantwoordelijk en in welke leerjaren vinden ze plaats?
Informeer ouders en verzorgers
In het speciaal onderwijs hebben ouders en verzorgers (nog steeds) veel invloed hebben op de keuzes die hun kind maakt. Zo kunnen ze regels en afspraken maken en in gesprek blijven met hun kind. Het is dus aan te raden om ouders en verzorgers op de hoogte te houden van het lesprogramma. Daarbij is de rol van de docent of mentor wel belangrijker dan in het reguliere onderwijs. Het kan namelijk voorkomen dat ouders en verzorgers minder of niet in staat zijn om hun kind goed te begeleiden. Daarnaast kan het in het speciaal onderwijs moeilijker zijn om ouders te bereiken. Dit vraagt meer inspanning en creativiteit. Nauw contact onderhouden met ouders en verzorgers, via bijvoorbeeld mentorgesprekken, kan daarom helpen.
Informeren kan op verschillende manieren, bijvoorbeeld via een nieuwsbrief, update via de mail of de schoolgids. Ook kun je het bespreken tijdens ouderavonden en in de ouderraad of medezeggenschapsraad.
Train docenten in het vso
Hebben de docenten op jouw school er vertrouwen in dat ze goed kunnen lesgeven over roken, alcohol en drugs? Lesgeven hierover vraagt om specifieke kennis en vaardigheden. Denk aan het leren herkennen van en omgaan met negatieve groepsprocessen door deviantietraining. Risicoleerlingen beïnvloeden elkaar namelijk vaak negatief. Daarnaast is in het vso een goede vertrouwensband met de leerlingen noodzakelijk om de lessen op een juiste wijze te kunnen uitvoeren. Bied docenten daarom regelmatig de mogelijkheid tot bij- of nascholing. Neem contact op met een Gezonde School-adviseur of de lokale instelling voor verslavingszorg voor het aanbod.
Deze pagina is tot stand gekomen in samenwerking met het Trimbos-instituut.