Veilig en inclusief schoolklimaat in het gespecialiseerd onderwijs

• Wat zijn de eerste stappen richting een veilig en inclusief schoolklimaat?
• Hoe creëer je een veilig en inclusief schoolklimaat? 
• Een veilig en inclusief schoolklimaat creëer je samen
• Hoe een veilig en inclusief schoolklimaat bijdraagt aan kansengelijkheid
•  Wat kun je nog meer doen?  

• Er heerst een warme en vriendelijke sfeer tussen leerlingen (onderling) en medewerkers (onderling) waar inclusie, respect, acceptatie en gelijkwaardigheid onderdeel van zijn;    
• Iedere leerling heeft dezelfde rechten en kansen (hiervoor is het soms nodig om leerlingen meer te ondersteunen dan anderen) en iedereen kan zichzelf zijn;    
• Iedere leerling voelt zich veilig en ondersteund en er is ruimte voor emoties;    
• Leerlingen krijgen ruimte om fouten te maken, leren om verantwoordelijkheid te nemen en kunnen daarop worden aangesproken;     
• Leraren kijken in hun onderwijs met een positieve verwachting naar het kunnen van de leerling. Deze benadering draagt bij aan de prestaties en het vertrouwen in wat hij kan.   
• Er wordt actief beleid gevoerd om ongewenst gedrag zoals pesten en geweld te voorkomen.    

Het Stansiscollege in Delft (vmbo) heeft flink werk gemaakt van welbevinden op school. Leerlingen en medewerkers vertellen in deze documentaire hoe zij dit ervaren.   

Verschillende onderdelen zijn belangrijk voor het creëren van een veilig en inclusief schoolklimaat:    

• Een goede leerling-leraar relatie. Leraren hebben met hun leidende rol én als onderdeel van de groep veel invloed op het schoolklimaat. Een goede relatie zorgt ervoor dat de leerling zich prettiger voelt, meer motivatie heeft, beter presteert en meer betrokken is bij het onderwijs. Daarin is het voor leraren belangrijk om de leerling positief te benaderen, een persoonlijke verbinding te maken en benaderbaar te zijn door ook bij ‘kleine’ problemen klaar te staan.    
• Aandacht voor groepsdynamiek, het voorkomen van ongewenst gedrag en het bevorderen van sociaal gedrag zorgt ervoor dat de leraar invloed krijgt op de groepsvorming om de klas inclusief, kansrijk en veilig te maken. Dit is belangrijk, omdat leerlingen die zich buitengesloten, gepest en afgewezen voelen geen veiligheid ervaren en minder in staat zijn om zich optimaal te ontwikkelen. Er zijn verschillende Gezonde School-activiteiten om aan de slag te gaan met groepsdynamiek. Zo leren leerlingen dat de groep er verantwoordelijk voor is dat iedereen zich prettig voelt en kan leren.    
• Duidelijke afspraken over hoe je je in de school gedraagt, welk taalgebruik wel/niet wordt getolereerd, maar ook hoe je online met elkaar omgaat. Deze afspraken dragen bij aan de sociale veiligheid en zorgen ervoor dat medewerkers kunnen signaleren, handhaven en optreden tegen ongewenst gedrag.     
• Leg jullie visie, doelen en afspraken vast in het beleid zodat de aandacht en afspraken voor een veilig en inclusief schoolklimaat geborgd blijven op lange termijn.     
  • Tip: Breng het integraal veiligheidsbeleid van jouw school in beeld. Kom tot een integraal veiligheidsbeleid en met behulp van het Digitaal Veiligheidsplan. Dit is een hulpmiddel bij de ontwikkeling van een eigen aanpak voor sociale veiligheid op jouw school.  

De Koningin Julianaschool in Culemborg werkt met de Gezonde School-activiteit De Vreemzame school. Op deze school is de gouden regel 'Wat ik zeg en doe is ook leuk voor de ander'. Lees verder in Denk je dat een ander dat leuk vindt? 

Leerlingen, medewerkers en ouders/verzorgers zijn samen verantwoordelijk voor het werken aan een veilig en inclusief schoolklimaat. Besteed daarom aandacht aan ieders betrokkenheid. Door een korte lijn tussen school en ouders/verzorgers leveren leerlingen betere schoolprestaties en ervaren zij een beter welbevinden.  

• Betrek medewerkers: maak medewerkers bewust van het belang van een veilig en inclusief schoolklimaat. Medewerkers die voldoende zeggenschap ervaren bij besluitvorming en veranderingen in de school(omgeving) ervaren meer verbondenheid en welbevinden. Dit leidt tot een betere persoonlijke vitaliteit en professionele groei van de medewerker, en zorgt er ook voor dat zij beter functioneren en lesgeven. Daarnaast zijn de competenties en houding van medewerkers bepalend voor (het gevoel van) de betrokkenheid van leerlingen en ouders/verzorgers.  
• Betrek een diverse groep leerlingen: leerlingbetrokkenheid en -participatie zorgen ervoor dat leerlingen het gevoel hebben dat ze gehoord worden, en dat ze inspraak en verantwoordelijkheid krijgen in de leefomgeving van de school. Dit resulteert in een positieve schoolbeleving, sterkere leermotivatie en sociale ontwikkeling. Vraag leerlingen hoe zij het schoolklimaat beleven en laat ze bijvoorbeeld meedenken bij het opstellen van regels voor in de klas. Zo zorg je er gelijk voor dat zij het beleid rondom een veilig en inclusief schoolklimaat omarmen.  
• Betrek ouders/verzorgers: het is belangrijk om ouders/verzorgers op de hoogte te houden van wat er op de school gebeurt. Dit verbetert het schoolklimaat voor de leerling en kan de werklast voor leraren verminderen. Verder Verder draagt partnerschap tussen ouders en school bij aan betere leerprestaties en minder probleemgedrag tijdens lessen. Maak contact met ouders/verzorgers door je goed in de achtergrond van de leerling te verdiepen, een kennismakingsgesprek in te plannen en te bedenken wat een leerling hierin kan bijdragen.

Trek ook op met andere scholen, lokale partners en gemeenten: zij kunnen een rol spelen bij het werken aan een veilig en inclusief schoolklimaat. Bijvoorbeeld door mee te denken over de aanpak, of over interventies die op school kunnen worden ingezet. Ga in gesprek met deze partijen over hoe je elkaar kunt versterken in het werken aan gelijke kansen, waar de gezamenlijke focus in de gemeente ligt en welke doelen jullie samen kunnen behalen. Landelijke expertisecentra en de Gezonde School-adviseurs vanuit de GGD’en kunnen kennis en tools aanreiken om op jouw school te werken aan een veilig en inclusief klimaat.

Een veilig en inclusief schoolklimaat bevordert kansengelijkheid. Sommige leerlingen groeien op in moeilijke omstandigheden, denk aan armoede, traumatische gebeurtenissen, een onveilige thuissituatie, discriminatie of een leerachterstand. Dit heeft invloed op hun welbevinden en ontwikkeling. Wees je ervan bewust dat er niet alleen sprake is van uitdagingen, maar ook van veerkracht bij de leerlingen die opgroeien in moeilijke omstandigheden. Veerkracht biedt kansen voor ontwikkeling. Als school kun je hieraan bijdragen door leerlingen een gevoel van acceptatie, veiligheid, verbondenheid en ontwikkelmogelijkheden te geven.

• Creëer ruimte voor zelfontplooiing: denk aan mogelijkheden tot opleidingen voor medewerkers, bijvoorbeeld een opleiding tot gedragsspecialist, over traumasensitief lesgeven, groepsprocessen of over communicatie om een goede samenwerking met en van de leerlingen tot stand te brengen. Zo sluiten medewerkers beter aan bij de individuele onderwijsbehoeften van leerlingen waardoor zij beter kunnen leren en zichzelf ontwikkelen. Betrek medewerkers ook bij het intern vormgeven van de professionalisering, wissel uit wat er gaande is op school en wat er nodig is om daar positieve uitkomsten te versterken en moeilijkheden op te lossen.    
• Besteed aandacht aan de fysieke omgeving: creëer rustige plekken waar leerlingen zich terug kunnen trekken, met voldoende licht. En creëer ook plekken waar zij sociaal contact op kunnen zoeken.    
• Vergeet de online omgeving niet: het leven van een leerling speelt zich voor een groot deel online af. Goede sociale online omgangsvormen zijn onderdeel van een veilig en inclusief schoolklimaat. Het gebruik van sociale media, onderhouden van contacten en uitwisselen van informatie kan het veiligheidsgevoel binnen de school beïnvloeden. Daarom is het goed om hier afspraken over te maken en aandacht te geven aan de sociale aspecten van online mogelijkheden in de klas. Kijk op Stichting School en Veiligheid voor meer informatie over social media.     
• Gebruik de digitale folder ‘Sociale veiligheid binnen het onderwijs’ om met elkaar in gesprek te blijven. Deze folder van Stichting School en Veiligheid biedt handvatten hoe je dat kunt doen. Centraal daarin staan de zes bouwstenen van een sociaal veilige cultuur en structuur. 

Wil je meer aandacht besteden aan het welbevinden op jouw school? Ga aan de slag met het thema Welbevinden voor go.